Những Cửa ô ở Hà Nội: Chứng nhân lịch sử nghìn năm thăng trầm

7 thập kỷ vẻ vang qua những Cửa ô

Nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), sáng 7/10, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp với Sở Nội vụ Hà Nội và Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I (Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước) tổ chức Trưng bày tài liệu lưu trữ với chủ đề "Hà Nội và những Cửa ô" tại khu di sản Hoàng thành Thăng Long.

Lễ Khai mạc Trưng bày tài liệu lưu trữ chủ đề "Hà Nội và những Cửa ô"

170 tài liệu, hình ảnh được trưng bày với nội dung về 3 chủ đề: "Cửa ô xưa"; "Cửa ô chiến thắng"; "Cửa ô Hà Nội hôm nay" đã mang đến những câu chuyện lịch sử về các Cửa ô của Hà Nội. Cửa ô là danh xưng độc đáo, riêng biệt chỉ có ở Hà Nội, được mở ra tại phần tiếp giáp với sông Hồng, có chức năng như một cửa khẩu buôn bán và được canh phòng cẩn mật. Tuy nhiên, trải qua bao biến thiên thăng trầm của lịch sử, những Cửa ô xưa của đất Kinh kỳ đã chìm dần trong ký ức. Câu chuyện về những Cửa ô của Hà Nội là một nội dung đầy tính hấp dẫn về chính bản thân nó cũng như gắn liền với lịch sử của mảnh đất nghìn năm văn hiến Thăng Long - Hà Nội.

Đại biểu tham dự Lễ Khai mạc

Thông qua các nguồn sử liệu, các hình ảnh, bản đồ, bản vẽ, các tài liệu viết bằng ngôn ngữ Hán Nôm và tiếng Pháp được lưu trữ tại Trung tâm Viễn đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội (EFEO), Thư viện Khoa học Xã hội Việt Nam và đặc biệt là Trung tâm lưu trữ Quốc gia I, Trung tâm Lưu trữ lịch sử Thành phố Hà Nội, Trưng bày tái hiện lịch sử các Cửa ô của Hà Nội; cung cấp một góc nhìn trực quan, sinh động nhất về các hoạt động đời sống xã hội xung quanh các Cửa ô và sự biến mất của hầu hết các Cửa ô vào những năm cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. Bên cạnh đó, triển lãm còn giới thiệu về quá trình tiếp quản Thủ đô Hà Nội (10/10/1954) và những bước phát triển của Thủ đô sau ngày đất nước thống nhất đến nay.

Các đại biểu tham dự sự kiện

Triển lãm "Hà Nội và những Cửa ô" mang đến một hành trình khám phá lịch sử, thăng trầm và đổi thay của thủ đô Hà Nội qua những "Cửa ô" - những địa danh từng đóng vai trò quan trọng trong quá khứ. Triển lãm được cấu trúc thành ba chủ đề chính, mỗi chủ đề đều mang một màu sắc đặc trưng.

Bản đồ Hà Nội cuối thế kỷ XIX.

Một điểm đặc biệt khác là, phần lớn các Cửa Ô đều thông ra sông Hồng và sông Tô Lịch. Phía tây có 2 cửa, phía nam có 3 cửa ra sông Tô Lịch; lối ra sông Hồng có 11 cửa.

Chủ đề "Cửa ô xưa" tái hiện hình ảnh, kiến trúc và công năng của các Cửa ô trong Thăng Long - Hà Nội xưa. Từ lịch sử hình thành, biến đổi tên gọi đến sự tàn lụi trước sự quy hoạch của người Pháp, đặc biệt là chứng tích Cửa ô Quan Chưởng, đều được phác họa rõ nét. Qua đó, người xem hiểu hơn về bản sắc văn hóa và kiến trúc đô thị của thủ đô thời xưa, những dấu ấn kiến trúc bị mất dần theo thời gian.

Thiết kế của cửa ô thể hiện trên bản đồ Hà Nội năm 1885

Chủ đề "Cửa ô chiến thắng" lại nhấn mạnh ý nghĩa lịch sử trọng đại của tháng 10 năm 1954. Triển lãm khắc họa những khoảnh khắc xúc động khi quân đội và nhân dân Thủ đô đón chào đoàn quân chiến thắng trở về, tiếp quản thành phố. Những hoạt động của các đơn vị, từ nội chính đến giao thông, bưu điện, thuế… được tái hiện, giúp người xem hiểu thêm về sự nỗ lực và khát vọng của nhân dân trong việc xây dựng và phát triển Thủ đô sau chiến tranh.

Một buổi chợ nhỏ họp ngay ở cửa Ô Quan Chưởng, Hà Nội

Cuối cùng, "Cửa ô Hà Nội hôm nay" giới thiệu thành quả phát triển của Hà Nội sau 70 năm ngày tiếp quản Thủ đô. Từ những biến đổi địa giới hành chính, đến những chiến lược quy hoạch của Đảng và Nhà nước, tất cả đều thể hiện sự phát triển vượt bậc của thành phố. Triển lãm không chỉ dừng lại ở những con số, những thông tin, mà còn khẳng định vị thế của Hà Nội như một thành phố vì hòa bình, một thành viên trong mạng lưới thành phố sáng tạo, minh chứng rõ ràng cho sự vươn lên, hội nhập và phát triển bền vững của thủ đô.

Gìn giữ lịch sử vẻ vang để tiếp tục vươn mình ra thế giới

Theo ông Lê Hồng Sơn, Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP Hà Nội sự kiện giải phóng Thủ đô đã mở ra một kỷ nguyên mới cho Thăng Long - Hà Nội.

Ông Lê Hồng Sơn, Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP Hà Nội phát biểu tại sự kiện

"Sự kiện đó đã đánh dấu một bước ngoặt có ý nghĩa quan trọng, mở ra một thời kỳ mới hết sức vẻ vang trong lịch sử nghìn năm của Thăng Long - Hà Nội. Hình ảnh năm Cửa ô đón mừng đoàn quân tiến về đã in đậm trong ký ức của biết bao thế hệ người dân Thủ đô và cả nước. Chặng đường lịch sử vẻ vang của Thăng Long Hà Nội là quá trình tiếp nối truyền thống của cha ông, tạo nên những dấu ấn lịch sử của một Thủ đô anh hùng, văn hiến, văn minh, một thành phố vì hoà bình qua 70 năm xây dựng và phát triển", ông Lê Hồng Sơn cho hay.

Nhiều tư liệu quý về các Cửa ô ở Hà Nội được trưng bày dịp này là nguồn sử liệu quý giá cho các nhà nghiên cứu và những người yêu Hà Nội

Ông cũng nhấn mạnh, việc trưng bày các tác phẩm tư liệu về tiếp quản và giải phóng Thủ đô trong suốt chặng đường phát triển 70 năm qua nhằm mục tiêu để tầng lớp nhân dân thủ đô và cả nước, nhất là thế hệ trẻ và du khách nước ngoài hiểu rõ hơn về truyền thống lịch sử hào hùng, vẻ vang của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thủ đô, tiếp thêm sức mạnh và ý chí vươn lên xây dựng Thủ đô Hà Nội trong giai đoạn mới. 

Cửa ô - một kiến trúc rất nhỏ bé trong tổng thể các công trình kiến trúc nổi tiếng của Hà Nội qua nhiều thời kỳ lịch sử, nhưng lại lưu giữ trong mình một câu chuyện thật dài của Hà Nội. Đó là lịch sử, là chính trị, là văn hóa, là đời sống xã hội. Cửa ô gần gũi, thân thương trong kí ức bao người, nhắc ta về quá khứ vàng son của cha ông, để ta thêm trân trọng hiện tại và dựng xây tương lai.

Có mặt tại triển lãm, chị Nguyễn Thị Hoa, một người dân Hà Nội, cho biết: "Tôi rất xúc động khi được nhìn thấy những hình ảnh xưa cũ. Cửa ô như những cuốn nhật ký, ghi lại những giai đoạn lịch sử của thành phố. Việc lưu giữ và trưng bày những tư liệu này thật quý giá, giúp thế hệ chúng ta hiểu rõ hơn về cội nguồn của Hà Nội."

Du khách người Nhật, ông Tanaka, chia sẻ: "Tôi rất thích thú với những hình ảnh về Cửa ô. Những hình ảnh này giúp tôi hình dung rõ hơn về cuộc sống và kiến trúc của Hà Nội xưa. Tôi thấy rất ấn tượng về sự tinh tế và tỉ mỉ trong kiến trúc. Các cửa ô ở Hà Nội giống với những cuốn sách lưu giữ lịch sử của Thủ đô nước Việt Nam tươi đẹp".

Tình yêu với Hà Nội được nhân lên trong lòng mọi người dân thông qua những nguồn sử liệu quý

Những Cửa ô ở Hà Nội, dù đã không còn nguyên vẹn nhưng vẫn là những chứng nhân lịch sử sống động của Thủ đô ngàn năm văn hiến. Qua những lớp rêu phong của thời gian, các cửa ô vẫn khắc họa rõ nét quá khứ, hiện tại và hướng tới tương lai của một thành phố giàu truyền thống, trong đó, từng bước chân lịch sử được ghi dấu và lưu truyền.