Quốc hội thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên

Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, về các biện pháp xử lý chuyển hướng có ý kiến đề nghị rà soát để bảo đảm tính khả thi của một số biện pháp xử lý chuyển hướng.

Tiếp thu ý kiến của ĐBQH, để bảo đảm tính khả thi của các biện pháp xử lý chuyển hướng, UBTVQH đã chỉ đạo rà soát kỹ lưỡng, chỉnh lý và quy định chặt chẽ về từng biện pháp xử lý chuyển hướng từ Điều 40 đến Điều 51 của dự thảo Luật; quy định rõ hơn về nguyên tắc áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, cũng như yêu cầu đặt ra đối với một số biện pháp xử lý chuyển hướng cụ thể nhằm bảo đảm việc triển khai trên thực tế được thuận lợi, hiệu quả, khả thi.

Về trường hợp không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, có ý kiến đề nghị mở rộng thêm một số tội danh và một số trường hợp không cho phép người chưa thành niên  được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga (Ảnh: Media Quốc hội).

Bà Nga cho biết, Bộ luật Hình sự hiện hành quy định 14 tội không áp dụng xử lý chuyển hướng đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và 8 tội không áp dụng xử lý chuyển hướng đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. 

Khi xét xử người chưa thành niên về những tội này, căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, Tòa án có 2 lựa chọn (hoặc là áp dụng hình phạt hoặc là áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng). 

Thể chế hóa Chỉ thị số 28 của Bộ Chính trị về "phát triển hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em", dự thảo Luật đã chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng thành biện pháp xử lý chuyển hướng. 

Theo đó, khi phạm vào những tội nêu trên, người chưa thành niên vẫn chỉ có thể bị áp dụng hoặc là giáo dục tại trường giáo dưỡng hoặc là hình phạt (giống như quy định Bộ Luật Hình sự hiện hành) và không được phép áp dụng xử lý chuyển hướng ngoài cộng đồng nên không làm ảnh hưởng đến trật tự, an toàn xã hội. 

Quốc hội đã thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên (Ảnh: Media Quốc hội).

"Nhưng nhân văn hơn hiện hành vì người chưa thành niên sẽ được áp dụng đưa vào trường giáo dưỡng sớm hơn ngay từ giai đoạn điều tra (thay vì phải chờ đến khi kết thúc phiên tòa sơ thẩm mới được áp dụng như hiện nay). Từ đó, sẽ rút ngắn đáng kể thời hạn tạm giam, hạn chế tối đa việc gián đoạn quyền học tập, học nghề", bà Nga nói. 

UBTVQH thấy rằng nếu bổ sung thêm các trường hợp không được phép áp dụng xử lý chuyển hướng như ý kiến nêu trên thì sẽ làm tăng nặng hơn rất nhiều trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên so với hiện hành.

Như vậy, sẽ không phù hợp với quan điểm chỉ đạo xuyên suốt đặt ra đối với quá trình soạn thảo, thẩm tra, chỉnh lý dự thảo Luật đó là căn bản không được làm tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên so với quy định hiện hành. 

Do đó, đề nghị Quốc hội cho giữ quan điểm chỉ đạo này và không bổ sung các trường hợp không được phép xử lý chuyển hướng mà gây bất lợi và làm nặng hơn trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên so với quy định của hiện hành.

Về áp dụng biện pháp giám sát điện tử, có ý kiến đề nghị rà soát, bảo đảm nguồn lực thực hiện cũng như quy định cụ thể về tổ chức thực hiện biện pháp này.

Tiếp thu ý kiến của ĐBQH, UBTVQH đã chỉ đạo nghiên cứu, rà soát kỹ lưỡng Điều 140 của dự thảo Luật và giao Chính phủ quy định chi tiết để bảo đảm áp dụng thống nhất, hiệu quả trên thực tế. Đồng thời, tại khoản 2 Điều 178 của dự thảo Luật đã quy định hiệu lực thi hành đối với biện pháp giám sát điện tử kể từ ngày 1/1/2028 (sau hiệu lực chung của Luật là 2 năm) để bảo đảm có đủ thời gian chuẩn bị các điều kiện tổ chức thực hiện.

Về điều kiện cơ sở vật chất của trại giam, có ý kiến đề nghị chỉ quy định mô hình "phân trại hoặc khu giam giữ riêng trong trại giam cho người chưa thành niên là phạm nhân" để bảo đảm tính khả thi.

Bà Nga cho hay, hiện nay số lượng người chưa thành niên chấp hành án tại các trại giam không lớn, nhưng được bố trí ở nhiều trại giam trên cả nước, đáng lưu ý có những trại giam chỉ có khoảng hơn 20 phạm nhân là người chưa thành niên, nên rất khó khăn cho việc bố trí dạy văn hóa, dạy nghề, cũng như khó đáp ứng được các yêu cầu riêng đặt ra đối với người chưa thành niên. 

Do đó, để vừa đáp ứng yêu cầu phải có khu vực chấp hành án dành riêng đối với người chưa thành niên nhằm tạo thuận lợi cho công tác giáo dục, phục hồi; vừa có nhiều mô hình để lựa chọn. 

Cũng vừa bảo đảm tính ổn định của Luật, tạo cơ sở pháp lý để sau này khi bố trí được nguồn lực sẽ đáp ứng tốt hơn yêu cầu về cơ sở giam giữ đối với người chưa thành niên; vừa có thể kế thừa cơ sở vật chất hiện có, tiếp thu một phần ý kiến của Chính phủ và Bộ Công an, UBTVQH đề nghị chỉnh lý khoản 1 Điều 162 của dự thảo Luật theo hướng quy định 3 mô hình để lựa chọn: Trại giam riêng, phân trại hoặc khu giam giữ dành riêng cho người chưa thành niên trong trại giam. Việc lựa chọn mô hình nào đã được dự thảo Luật giao cho Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng căn cứ tình hình thực tế để quyết định. 

Dự thảo Luật sau khi tiếp thu, chỉnh lý, trình Quốc hội thông qua có bố cục gồm 5 phần, 10 chương và 179 điều.

Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026.