“Lớp học mở”, cách giáo dục di sản chạm đến thế hệ trẻ

Sáng tạo trong trải nghiệm di sản

Thời gian qua, các di tích lịch sử ở Hà Nội trở nên nhộn nhịp hơn với hàng loạt chương trình giáo dục di sản dành cho học sinh. Không còn bó hẹp trong những trang sách khô khan, các em được trực tiếp hòa mình vào không gian lịch sử, khám phá văn hóa qua những hoạt động tương tác đầy sáng tạo. 

Mỗi trải nghiệm không chỉ giúp các em tiếp thu kiến thức một cách sinh động mà còn khơi dậy niềm hứng thú với di sản, kết nối sâu sắc hơn với những giá trị truyền thống của dân tộc.

Tiên phong trong việc đổi mới phương thức trải nghiệm di sản, Khu di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám mang đến hơn 30 nội dung trải nghiệm phong phú, được thiết kế riêng cho học sinh từ bậc mầm non đến THPT. Không gian linh thiêng của trường đại học đầu tiên tại Việt Nam trở thành cầu nối đưa thế hệ trẻ trở về quá khứ, khám phá nền khoa cử nước nhà.

Tại đây, học sinh không chỉ được tìm hiểu về bia Tiến sĩ hay những lớp học ngày xưa mà còn có cơ hội tham gia các kỳ thi mô phỏng như thi Hương, thi Hội, thi Đình – những cuộc sát hạch từng làm nên tên tuổi của bao bậc hiền tài trong lịch sử. 

Ngoài ra, chương trình "Đi tìm linh vật trên các kiến trúc cổ" cũng thu hút sự quan tâm khi kết hợp yếu tố trò chơi, thử thách người tham gia nhận diện linh vật qua từng công trình, tìm hiểu ý nghĩa biểu tượng của chúng trong khoảng thời gian giới hạn.

Mỗi trải nghiệm tại di tích không chỉ giúp các em tiếp thu kiến thức một cách sinh động mà còn khơi dậy niềm hứng thú với di sản, kết nối sâu sắc hơn với những giá trị truyền thống của dân tộc.

Hoạt động giáo dục di sản tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã được triển khai gần một thập kỷ, thu hút hàng vạn học sinh từ khắp nơi, trở thành một điểm đến ý nghĩa trong hành trình tìm hiểu lịch sử, văn hóa dân tộc. 

Mới đây, các em học sinh lớp 7A, Trường THCS bán trú Minh Quang (Tuyên Quang) đã có cơ hội tham gia chương trình trải nghiệm giáo dục di sản với chủ đề "Vinh quy bái tổ" – một hành trình tái hiện truyền thống tôn vinh hiền tài, thể hiện tinh thần hiếu học của cha ông.

Chia sẻ với Người Đưa Tin về chuyến đi, cô Nguyễn Thị Ngà - giáo viên Trường THCS bán trú Minh Quang, bày tỏ: "Trải nghiệm này không chỉ giúp các em hiểu hơn về truyền thống khoa bảng, mà còn khơi dậy niềm tự hào, ý thức học tập và rèn luyện bản thân. 

Nhìn thấy các em say sưa tìm hiểu bia Tiến sĩ, hào hứng tham gia những thử thách mô phỏng kỳ thi xưa, tôi tin rằng bài học hôm nay sẽ theo các em suốt những năm tháng sau này".

Giáo dục di sản không chỉ là cầu nối đưa học sinh đến gần hơn với lịch sử mà còn là một phương pháp giảng dạy đổi mới, giúp các em tiếp thu kiến thức theo cách sinh động và hiệu quả. 

Theo ThS. Đường Ngọc Hà (Trưởng phòng Giáo dục - Truyền thông Trung tâm Hoạt động Văn hóa, Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám), đây không chỉ là cơ hội để quảng bá giá trị di sản và phát triển du lịch mà còn góp phần thay đổi tư duy dạy và học trong nhà trường. Với phương pháp "học mà chơi, chơi mà học", học sinh được chủ động tiếp cận tri thức, rèn luyện tư duy phản biện, kỹ năng thuyết trình, làm việc nhóm và phát huy sự sáng tạo.

Không dừng lại ở Văn Miếu – Quốc Tử Giám, nhiều bảo tàng và khu di tích khác cũng liên tục đổi mới để mang đến những trải nghiệm thú vị hơn cho công chúng như tại Bảo tàng Hồ Chí Minh triển khai các chương trình giáo dục trực tuyến với nhiều chủ đề hấp dẫn như quê hương, gia đình, hành trình ra đi tìm đường cứu nước của Bác, Bác Hồ với thiếu nhi…

Giáo dục di sản không chỉ là cầu nối đưa học sinh đến gần hơn với lịch sử mà còn là một phương pháp giảng dạy đổi mới, giúp các em tiếp thu kiến thức theo cách sinh động và hiệu quả.

Trong khi đó, Hoàng thành Thăng Long mở ra một không gian khám phá đầy hấp dẫn với các chương trình giáo dục di sản đặc sắc như "Em làm nhà khảo cổ", tour đêm "Giải mã Hoàng thành Thăng Long" hay "Em tìm hiểu di sản".

Học sinh không chỉ hóa thân thành những nhà khảo cổ, tự tay khai quật và nghiên cứu hiện vật mà còn tham gia các nghi lễ truyền thống như dâng văn, dâng hương tại Điện Kính Thiên, qua đó thấu hiểu sâu sắc hơn về giá trị văn hóa, lịch sử dân tộc.

Theo bà Nguyễn Minh Thu - Trưởng phòng Hướng dẫn - Thuyết minh của Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long, Hà Nội, chỉ trong năm 2024, chương trình giáo dục di sản tại Hoàng thành Thăng Long đã thu hút 27.000 học sinh tham gia. 

"Trong hai tháng đầu năm 2025, di tích đã đón 3.000 học sinh và dự kiến trong tháng 3, số lượng này sẽ tiếp tục tăng lên 4.000 - 5.000 em", bà Thu trao đổi với Người Đưa Tin.

Những con số ấn tượng này thể hiện rõ sức hút của các hoạt động giáo dục di sản, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của Hoàng thành Thăng Long trong việc khơi dậy tình yêu lịch sử và bồi đắp nhận thức văn hóa cho thế hệ trẻ.

Cầu nối giữa quá khứ và thế hệ trẻ

Việc đưa di sản vào giáo dục theo hướng trực quan và trải nghiệm là một bước tiến quan trọng trong đổi mới phương pháp giảng dạy. 

Thay vì tiếp cận kiến thức một cách thụ động qua sách vở, học sinh nay được trực tiếp quan sát, chạm tay vào hiện vật, hòa mình vào không gian lịch sử và thậm chí tự sáng tạo những sản phẩm mang dấu ấn cá nhân. Những trải nghiệm ấy không chỉ giúp các em hiểu sâu hơn về quá khứ mà còn khơi dậy niềm đam mê, sự gắn kết với di sản dân tộc.

Từ năm 1994, UNESCO đã khởi xướng Chương trình Giáo dục Di sản Thế giới cho Thanh thiếu niên (WHE), nhấn mạnh vai trò của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. 

Việc đưa di sản vào giáo dục theo hướng trực quan và trải nghiệm là một bước tiến quan trọng trong đổi mới phương pháp giảng dạy.

Tại Việt Nam, xu hướng này ngày càng được áp dụng rộng rãi, thể hiện rõ nét qua những đổi mới trong hoạt động giáo dục tại các di tích như Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Hoàng thành Thăng Long, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia hay Bảo tàng Hà Nội. 

Những địa điểm này không còn là những không gian trưng bày tĩnh lặng mà đã trở thành "lớp học mở", nơi học sinh được học lịch sử bằng chính trải nghiệm của mình.

Ông Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa, Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám, khẳng định: "Thời gian qua các bảo tàng, di tích đã không ngừng đổi mới để xây dựng những chương trình giáo dục hấp dẫn, giúp học sinh phổ thông hiểu sâu hơn về di sản. 

Những nỗ lực này không những nâng cao nhận thức của thế hệ trẻ mà còn bồi đắp lòng tự hào dân tộc, để lịch sử không chỉ là những con chữ khô khan mà trở thành một phần trong hành trình trưởng thành của các em".

Sự kết hợp hài hòa giữa học và chơi trong các chương trình này đã tạo nên một môi trường giáo dục lý tưởng, nơi kiến thức được tiếp thu một cách tự nhiên, sinh động. Mỗi món đồ thủ công do học sinh tự tay chế tác không chỉ đơn thuần là một sản phẩm mà còn là một câu chuyện lịch sử, một bài học văn hóa được kể bằng ngôn ngữ của sự sáng tạo. 

Khi tận tay chạm vào từng hoa văn trên bia đá, tìm hiểu về ý nghĩa của linh vật truyền thống hay tự tay thực hiện một công đoạn của nghề thủ công cổ, các em dần hiểu hơn về giá trị của những di sản cha ông để lại.

Quan trọng hơn, từ sự hiểu biết sẽ nảy sinh ý thức trách nhiệm. Khi nhận thức được rằng di sản không chỉ là những công trình xa xôi của quá khứ mà còn là tài sản quý giá của hiện tại và tương lai, thế hệ trẻ sẽ có ý thức hơn trong việc gìn giữ và bảo vệ. 

Đó chính là nền tảng quan trọng để xây dựng một cộng đồng biết trân trọng lịch sử, một thế hệ công dân không chỉ tự hào về truyền thống mà còn sẵn sàng chung tay bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa lâu đời của dân tộc.