Loài cây quý hiếm bậc nhất thế giới, "cứng như sắt, quý hơn vàng", chỉ duy nhất Việt Nam sở hữu

Là loài cây đặc hữu ở nước ta, chai lá cong có tên khoa học là Shorea falcata. Theo danh mục đỏ của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên thế giới, cây được xếp vào mức rất nguy cấp, các quần thể của loài này có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên, cần phải bảo vệ nghiêm ngặt vì số lượng cây trên thế giới còn rất ít.

Cây chai lá cong còn lại ở xã Xuân Cảnh, thị xã Sông Cầu. Ảnh: báo Nhân dân

Thống kê vào năm 2022 của các nhà khoa học ở Viện Tài nguyên và Môi trường (thuộc Đại học Huế), tại Việt Nam chỉ còn 13 cây chai lá cong cổ thụ. Riêng thị xã Sông Cầu (Phú Yên) là nơi còn lại nhiều cây chai lá cong nhất với 7 cây. Những cây còn lại hiện hữu ở khu vực ven biển Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa. Chai lá cong thuộc loại thực vật có tốc độ sinh trưởng rất chậm, vì thế phải cần đến hàng trăm năm mới có được cây cổ thụ.

Cây chai lá cong ở Phú Yên được xem là “cây mẹ” có đường kính trên 1m. Ảnh: MHN/báo Nông nghiệp Việt Nam.

Theo Tiến sĩ Hồ Đắc Thái Hoàng, những cây chai lá cong ở Phú Yên có thể xem là "cây mẹ" vì tuổi đời của nó khá lớn. Đối với hệ thống của thế giới, thì loài cây nào chỉ có tại một vùng đất và không thể tìm thấy ở vùng đất khác, thì nó được gọi là endemic (tức là đặc hữu). Loài đặc hữu thì bắt buộc phải bảo vệ, phải đừng để nó chết. Nếu để loài đó chết thì lần sau không thể nào tìm thấy được cả.

Được biết, chai lá cong được phát hiện tại Phú Yên từ những năm 90 của thế kỷ trước. Loài cây này có vỏ dày màu nâu xám, thân cây nứt dọc, có thể cao tới 30-40m khi trưởng thành. Đặc điểm nổi bật nhất của loài cây này chính là hình dáng lá: phiến lá dài hoặc hình trứng, nhưng phần dưới bị lệch so với phần trên, tạo nên hình dáng cong đặc trưng, có lẽ vì thế mà người dân đặt tên là chai lá cong.

Cây chai lá cong cổ thụ có tán rộng. Ảnh: MHN/báo Nông nghiệp Việt Nam.

Từ xa xưa, chai lá cong đã được đánh giá cao nhờ gỗ chắc, bền, nếu để khô lâu năm sẽ cứng như sắt. Trước đây, gỗ chai lá cong thường được sử dụng để làm kèo cột, đóng giường tủ, tàu thuyền, thậm chí cả các công trình nhà cửa quan trọng. Ngoài giá trị kinh tế, loài cây này còn có vai trò phòng hộ môi trường, giúp giữ đất, chắn gió bão và tạo cảnh quan xanh cho những khu vực ven biển. Bên cạnh đó, cây còn có giá trị về mặt tâm linh đối với người dân vùng ven biển.

Trước tình trạng chai lá cong ngày càng bị thu hẹp về số lượng, các nhà khoa học và cơ quan chức năng đã đưa ra hai phương pháp bảo tồn chính: bảo tồn tại chỗ và bảo tồn chuyển vị.

Bảo tồn tại chỗ là phương án cấp thiết, tức là bảo vệ chặt chẽ các "cây mẹ" còn lại trong tự nhiên, ngăn chặn hành vi khai thác trái phép. Đồng thời, cần thu hái hạt giống và ươm trồng tại các khu vực phù hợp, nhằm duy trì quần thể lâu dài.

Bảo tồn chuyển vị là phương án nhân giống cây chai lá cong trong các vườn thực vật hoặc khu vực khác có điều kiện thổ nhưỡng tương đồng, giúp mở rộng phạm vi phân bố của loài cây này.

Ông Tôn Thất Thịnh, Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ thị xã Sông Cầu, cho biết: "Muốn bảo tồn loài cây này, trước tiên chúng ta phải tiến hành điều tra kỹ lưỡng về hiện trạng phân bố và khả năng tái sinh. Sau đó, cần triển khai chương trình bảo tồn nguồn gen, nhân giống và đưa cây con về trồng ở những vùng có điều kiện thích hợp."

Hiện nay, một số đơn vị đã bắt đầu nghiên cứu và nhân giống chai lá cong, nhưng số lượng cây con vẫn còn rất hạn chế. Để bảo tồn thành công, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền địa phương, các tổ chức bảo tồn thiên nhiên và sự chung tay của cộng đồng.

Chai lá cong – một biểu tượng thiên nhiên quý giá của Việt Nam – đang đứng trước nguy cơ biến mất. Bảo vệ loài cây này không chỉ là trách nhiệm của riêng ai, mà là nghĩa vụ chung của tất cả chúng ta, để giữ lại một phần di sản thiên nhiên cho thế hệ mai sau.

Minh Hoa (t/h)