Cá rô phi - Sản phẩm nhiều triển vọng trong ngành thủy sản

Thị trường cá rô phi toàn cầu dự kiến tăng lên 14,5 tỷ USD vào năm 2033

Cơ hội tăng trưởng lớn

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), thị trường cá rô phi toàn cầu đạt giá trị 10,6 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến tăng lên 14,5 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng hàng năm (CAGR) 3,52%. Sản lượng cá rô phi toàn cầu đạt 7 triệu tấn trong năm 2024, dự kiến tăng lên 7,3 triệu tấn vào năm 2025. Nhu cầu tiêu thụ cá rô phi toàn cầu tăng 13%/năm, với tiềm năng đạt 20 tỷ USD vào năm 2030. Riêng tại Mỹ, nhu cầu nhập khẩu cá rô phi hàng năm lên tới 200.000 tấn, tạo cơ hội lớn cho các quốc gia xuất khẩu như Việt Nam.

Tại Việt Nam, xuất khẩu cá rô phi năm 2024 đạt 41 triệu USD, tăng 138% so với năm 2023. Trong đó, cá điêu hồng (red tilapia) đạt 13 triệu USD, tăng 20%, còn cá rô phi (black tilapia) đạt 28 triệu USD, tăng ấn tượng 348%. Thị trường Mỹ là điểm sáng lớn nhất, với kim ngạch xuất khẩu đạt 19 triệu USD, tăng 572%.

Quý I/2025, xuất khẩu cá rô phi tiếp tục tăng trưởng mạnh, đạt gần 14 triệu USD, tăng 131% so với cùng kỳ năm trước, trong đó Mỹ chiếm 46% tỷ trọng với hơn 6 triệu USD, tiếp theo là Nga (1,8 triệu USD) và Bỉ (700 nghìn USD). Các thị trường như Trung Đông, Nhật Bản cũng ghi nhận tăng trưởng tích cực, lần lượt đạt gần 2 triệu USD (tăng 60%) và 992 nghìn USD (tăng gấp đôi).

Trên thực tế, nhiều mô hình nuôi cá rô phi đã giúp người dân nâng cao thu nhập và đời sống kinh tế. Tại huyện Ba Vì, Hà Nội, nơi nhiều năm phát triển nghề trồng lúa đã có những hộ dân mạnh dạn tìm hướng phát triển mới đó là nuôi cá rô phi, cá rô phi đã trở thành sản phẩm chủ lực nhờ áp dụng công nghệ nuôi hiện đại.

Theo ghi nhận của phòng kinh tế UBND huyện Ba Vì, các hộ dân tại xã Minh Quang đã chuyển đổi từ trồng lúa sang nuôi cá rô phi, đạt sản lượng 8-10 tấn/ha/vụ, với cá đạt trọng lượng 0,4-0,5 kg/con sau 6-8 tháng nuôi. Thu nhập từ nuôi cá rô phi cao gấp 15-20 lần so với trồng lúa truyền thống, giúp người dân ổn định kinh tế và tạo việc làm tại chỗ. Sản phẩm cá rô phi từ Ba Vì không chỉ tiêu thụ mạnh tại thị trường nội địa mà còn được xuất khẩu sang EU và Mỹ, nhờ đạt chứng nhận chất lượng như ASC và BAP.

Một ví dụ khác là tại An Giang, nơi cá rô phi được nuôi kết hợp với cá tra trong các hệ thống bể bạt, giúp tăng năng suất và giảm dịch bệnh. An Giang nổi bật với quy mô nuôi lớn, sản xuất cá rô phi chất lượng cao, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Năm 2024, tỉnh này ghi nhận sản lượng cá rô phi đạt hàng chục nghìn tấn, đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Việc áp dụng công nghệ tiên tiến, như hệ thống tuần hoàn RAS, đã giúp tăng tỷ lệ sống và giảm chi phí sản xuất, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững.

Cơ hội và thách thức phát triển sản xuất cá rô phi

Cục Thủy sản và Kiểm ngư đã xác định cá rô phi là một trong những đối tượng nuôi tiềm năng để đa dạng hóa ngành thủy sản, giảm phụ thuộc vào tôm và cá tra. Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản, nhấn mạnh rằng việc duy trì nguồn nguyên liệu ổn định là yếu tố then chốt, đặc biệt khi cá rô phi cần 5-6 tháng để đạt trọng lượng thương phẩm (600-800g/con). Trong quý II/2025, Cục sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan để phát triển các mô hình nuôi cải tiến, giảm hệ số chuyển đổi thức ăn, tăng tỷ lệ sống và tối ưu hóa chi phí sản xuất.

Cục cũng khuyến khích mở rộng diện tích nuôi cá rô phi tại các vùng có điều kiện thuận lợi, như miền Bắc, nơi loài cá này đang có nhu cầu tiêu thụ tăng mạnh ở cả thị trường nội địa và xuất khẩu. Theo báo cáo, năm 2024, Việt Nam có khoảng 30.000 ha diện tích nuôi cá rô phi, sản lượng đạt 300.000 tấn, với sản xuất giống đạt 1,09 tỷ con. Mục tiêu đến năm 2030 là mở rộng diện tích nuôi lên 40.000 ha, sản lượng đạt 400.000 tấn, đáp ứng nhu cầu xuất khẩu ngày càng tăng.

Cục Thủy sản và Kiểm ngư đánh giá, Việt Nam có nhiều lợi thế để phát triển cá rô phi, từ khí hậu nhiệt đới (27-32°C) lý tưởng đến diện tích mặt nước lớn tại Đồng bằng sông Cửu Long (3.300 ha). Công nghệ bể bạt và hệ thống RAS giúp tăng năng suất, giảm dịch bệnh, trong khi chi phí sản xuất thấp mang lại lợi thế cạnh tranh. Các hiệp định thương mại như RCEP (giảm thuế vào Trung Quốc về 0% từ 2025) cũng mở ra cơ hội lớn để thâm nhập thị trường châu Á.

Tuy nhiên, ngành cá rô phi Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức. Chất lượng giống là vấn đề lớn, với hiện tượng lai cận huyết khiến cá sinh trưởng chậm, tỷ lệ fillet chỉ đạt 33%. Dịch bệnh, đặc biệt là virus TiLV, làm giảm 15% sản lượng, dẫn đến một số thị trường như Brazil cấm nhập khẩu cá rô phi Việt Nam từ tháng 2/2024. Thức ăn cho cá phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu, chuỗi cung ứng còn yếu, giá thu mua dao động 45.000-51.000 đồng/kg, và chi phí logistics tăng 12% do chiến tranh thương mại. Ngoài ra, cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, với Brazil tăng xuất khẩu sang Mỹ 79% trong năm 2024, giá chỉ khoảng 3 USD/kg, và Trung Quốc không ngừng cải thiện sản xuất để giảm nhập khẩu.

Để vượt qua thách thức và tận dụng cơ hội, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Doanh nghiệp nên đầu tư nghiên cứu giống chất lượng cao, như giống GIFT và giống kháng virus TiLV, đồng thời mở rộng các hệ thống nuôi hiện đại như RAS và bể bạt. Hợp tác với các doanh nghiệp thức ăn trong nước để tự chủ nguồn cung, giảm 15% chi phí sản xuất, là một hướng đi thiết thực. Cục Thủy sản và kiểm ngư cũng khuyến khích nâng cao chế biến, đầu tư dây chuyền fillet tự động, phát triển sản phẩm giá trị gia tăng (như cá hun khói, snack), và đạt các chứng nhận quốc tế như ASC, BAP để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của EU, Mỹ.

Về thị trường, cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại, tham gia hội chợ quốc tế tại EU, Mỹ, Nhật Bản, Trung Đông và đàm phán miễn thuế với Mỹ (dự kiến 4-7/2025). Ứng dụng công nghệ blockchain để minh bạch hóa chuỗi cung ứng và xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa các khâu giống, nuôi trồng, chế biến và tiêu thụ là yếu tố then chốt. Chính phủ cần hỗ trợ doanh nghiệp về quỹ thuê đất, miễn thuế thu nhập doanh nghiệp, đào tạo kỹ thuật và phòng vệ thương mại chống kiện bán phá giá.

Đỗ Hương