Ngành nước Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Hướng tới hạ tầng bền vững và hiện đại

Ngành nước Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Hướng tới hạ tầng bền vững và hiện đại

Pháp luật chưa tương xứng với vai trò thiết yếu của ngành nước

Theo ông Nguyễn Minh Đức, Trưởng phòng Quản lý cấp thoát nước, Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng), đến năm 2025, khu vực đô thị tại Việt Nam có khoảng 250 doanh nghiệp cấp nước đô thị với 1.000 nhà máy nước sạch ở đô thị và vùng ven. Tổng công suất đạt 13,2 triệu m³/ngày đêm, đáp ứng cho 94% dân cư đô thị. Tuy nhiên, tỷ lệ thất thoát, thất thu nước sạch vẫn ở mức cao, khoảng 15,5%, và chỉ gần một nửa đơn vị cấp nước thực hiện kế hoạch cấp nước an toàn.

Ở nông thôn, có khoảng 18.000 công trình cấp nước tập trung cùng 10 triệu công trình quy mô hộ gia đình. Hiện 92,5% dân cư nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh, nhưng chỉ 54% đạt chuẩn nước sạch của Bộ Y tế. Đáng chú ý, 44% dân số nông thôn sử dụng nước từ công trình tập trung, còn lại 56% vẫn phụ thuộc vào công trình hộ gia đình – vốn thiếu tính bền vững và ổn định.

Về thoát nước và xử lý nước thải, 64% nước thải đô thị được thu gom, khoảng 70% hộ gia đình đấu nối vào hệ thống thoát nước. Đến cuối năm 2024, cả nước có 83 nhà máy xử lý nước thải đô thị tại hơn 50 đô thị, với công suất thiết kế 2,064 triệu m³/ngày, song công suất vận hành thực tế chỉ đạt một nửa.

Ông Nguyễn Minh Đức đã chỉ ra rằng, ngành nước vẫn còn nhiều bất cập. Cụ thể: Khung pháp luật chưa theo kịp vai trò thiết yếu của dịch vụ cấp, thoát nước; Quy hoạch thiếu đồng bộ, chất lượng dự báo hạn chế, gây khó khăn cho định hướng đầu tư; Hạ tầng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là tại vùng sâu, vùng xa, hải đảo; Thông tin, cơ sở dữ liệu thiếu đầy đủ, gây khó khăn cho quản lý, giám sát; Chất lượng dịch vụ chưa cao, giá nước và dịch vụ thoát nước còn bất cập, chưa tạo động lực thu hút đầu tư; Quản lý nhà nước còn chồng chéo, thiếu thống nhất giữa các cơ quan.

“Từ tháng 1/2025, Bộ Xây dựng đã hoàn thiện dự án Luật Cấp, thoát nước. Tuy nhiên, do thay đổi mô hình chính quyền địa phương sau sáp nhập đơn vị hành chính, dự thảo cần được chỉnh lý. Chính phủ và Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất chưa đưa vào Chương trình kỳ họp thứ 9 của Quốc hội khóa XV, mà sẽ xem xét trong giai đoạn 2026–2027, nhiệm kỳ Quốc hội XVI” – ông Đức cho hay.

Chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu của doanh nghiệp ngành nước, hướng tới hạ tầng ngành nước bền vững, hiện đại

Theo định hướng tại dự thảo Luật, nước sạch được xác định là sản phẩm, hàng hóa đặc biệt, bảo đảm quyền tiếp cận của mọi người dân. Quy hoạch cấp, thoát nước phải gắn với quy hoạch lưu vực sông, thủy lợi, tưới tiêu và được đưa vào quy hoạch tổng thể quốc gia.

Dự thảo luật cũng đề xuất: Thúc đẩy công trình cấp nước quy mô lớn, liên kết vùng; hỗ trợ cấp nước nông thôn; Tiếp tục xã hội hóa dịch vụ cấp nước, gắn với khung pháp luật hoàn chỉnh; Quản lý chất lượng dịch vụ cấp và thoát nước, bảo đảm an ninh, an toàn; Định giá riêng cho nước sạch và dịch vụ thoát nước, do tính chất đặc thù, thuộc nhóm hàng hóa Nhà nước định giá; Giao một bộ chủ trì quản lý Nhà nước thống nhất về cấp, thoát nước trên toàn quốc, không phụ thuộc địa giới hành chính.

Ông Trịnh Xuân Thịnh, Phó Tổng giám đốc Công ty CP Nước và Môi trường Việt Nam (VIWASE) nhấn mạnh: “Quy hoạch cấp, thoát nước là cơ sở để triển khai đầu tư, góp phần phát triển hạ tầng bền vững, ứng phó biến đổi khí hậu và thu hút nguồn lực”.

Ba giải pháp trọng tâm được ông Trịnh Xuân Thịnh đưa ra tại Hội thảo gồm: Hoàn thiện thể chế, sớm ban hành Luật Cấp, thoát nước và cho phép lập quy hoạch riêng cấp tỉnh; Ứng dụng công nghệ và dữ liệu số: xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia ngành Nước, tích hợp GIS, AI, viễn thám trong quy hoạch và quản lý; Tăng cường nguồn lực và năng lực thực thi: bố trí ngân sách cho quản lý dữ liệu, bắt buộc ứng dụng mô hình chuyên ngành, xây dựng quy hoạch ngành nước quốc gia toàn diện.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Dương Quý Dương, Tổng giám đốc Công ty CP Cấp nước Huế (HueWACO) khẳng định: “Chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dịch vụ”.

HueWACO triển khai chuyển đổi số dựa trên ba trụ cột: Khách hàng số là trung tâm; Vận hành tự động – thông minh để hỗ trợ ra quyết định; Quản trị số là bộ não, liên kết toàn bộ hệ thống. Doanh nghiệp này đang hướng đến mô hình doanh nghiệp số gắn với đô thị thông minh, đồng bộ với chiến lược chuyển đổi số của tỉnh Thừa Thiên Huế.

Các ý kiến tại hội thảo thống nhất: để ngành nước Việt Nam phát triển đúng tầm, cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường quy hoạch, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số toàn diện. Đồng thời, cần có một cơ chế quản lý thống nhất, minh bạch để bảo đảm tính bền vững và an ninh nguồn nước.

Ngành nước – với tính chất thiết yếu – đang đứng trước cơ hội lớn để bứt phá, song cũng đối diện nhiều thách thức. Việc xây dựng Luật Cấp, thoát nước trong thời gian tới sẽ là nền tảng pháp lý quan trọng, mở đường cho sự phát triển hiện đại, đồng bộ, bảo đảm quyền tiếp cận nước sạch của mọi người dân.