Khóc, cười chuyện “chốt đơn”

Tuần trước, một anh bạn đồng nghiệp của tôi đem đến cơ quan hai chiếc giày, một chiếc to, một chiếc nhỏ. Anh cười méo xệch mà bảo: "Đặt cọc mua hàng qua livestream, kết quả hàng về như thế này đây!". Cả phòng vừa buồn cười vừa thấy thương, vì tiền mất thì ít nhưng niềm tin mất thì nhiều. Câu chuyện tưởng như nhỏ nhặt ấy, hóa ra lại phản ánh một thực tế đáng suy ngẫm về thói quen mua sắm của xã hội trong kỷ nguyên mạng xã hội và chuyển đổi số hiện nay.

Livestream bán hàng giờ đây không còn xa lạ với bất kỳ ai. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh, một kết nối mạng ổn định là bất cứ ai cũng có thể trở thành "người bán hàng online" và bất cứ ai cũng có thể trở thành "khách hàng tiềm năng". Sự tiện lợi ấy khiến cho hình thức này phát triển nhanh chóng, len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống. Người ta có thể bán mọi thứ trên sóng trực tiếp, từ đôi giày, chiếc áo, đồ gia dụng, mỹ phẩm, thực phẩm, thậm chí cả nông sản, gia súc. Livestream trở thành một dạng chợ phiên hiện đại, nơi mà cả người bán lẫn người mua đều bị cuốn theo bởi tốc độ, sự tiện lợi và không khí náo nhiệt.

Điều đặc biệt là hình thức này không hề phân biệt tầng lớp hay hoàn cảnh. Từ nghệ sĩ, doanh nhân, nhân viên văn phòng cho đến bà nội trợ, nông dân, tất cả đều có thể cầm điện thoại lên và bán hàng. Trong số ấy, nhiều người đã thành công, thu về khoản lợi nhuận khổng lồ. Vui nhất là những nông dân vốn quanh năm "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời" nay cũng có thể tự tay quảng bá sản phẩm quê mình ra khắp cả nước. Một mớ rau sạch, một quả bưởi, cân mận hay cân thảo quả của đồng bào miền núi có thể đến tay khách hàng ở tận Hà Nội, Sài Gòn chỉ sau vài cú click.

Ở quê tôi, những sản phẩm như mật ong rừng, chè xanh, gà đồi… cũng nhờ livestream mà tìm được thêm đầu ra, giúp bà con cải thiện đời sống. Đó là một sự thay đổi rất tích cực mà nếu không có mạng xã hội, có lẽ phải rất lâu nữa nông sản vùng cao mới có thể vươn xa đến vậy.

Thế nhưng, ở đâu có cơ hội thì ở đó cũng có cạm bẫy. Cũng chính nhờ sự dễ dàng, ít rào cản, livestream bán hàng trở thành mảnh đất màu mỡ để nhiều kẻ lợi dụng. Không ít người bất chấp đạo đức, sẵn sàng lừa đảo bằng cách thổi phồng công dụng, đánh tráo chất lượng, nâng giá trên trời cho những món hàng rẻ tiền. Khách hàng vì cả tin, vì ham rẻ, hoặc đơn giản là vì quá tin vào lời nói "có cánh" của người bán mà vội vàng "chốt đơn". Để rồi khi nhận hàng, không ít người chỉ biết ngậm ngùi cười ra nước mắt. Những câu chuyện dở khóc dở cười như của anh bạn tôi với đôi giày "mỗi chiếc một cỡ" xảy ra ngày càng nhiều và đang làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng.

Ảnh minh họa.

Không chỉ là chuyện nhỏ lẻ, những vụ việc liên quan đến người nổi tiếng thời gian qua đã cho thấy mức độ phức tạp của hình thức này. Từ hoa hậu Thùy Tiên, Hằng Du Mục đến Quang Linh Vlog, những cái tên gắn liền với cộng đồng mạng đều từng bị cuốn vào vòng xoáy livestream bán hàng. Có những tranh cãi gay gắt, có những ồn ào khiến dư luận không khỏi lo lắng. Khi những nhân vật có sức ảnh hưởng cũng dễ dàng bị "trượt chân" trong lĩnh vực này, thì thử hỏi người dân bình thường lấy đâu ra sự cảnh giác cần thiết để bảo vệ mình?

Ở quê tôi, trong gia đình, người thân cũng nhiều lần mua phải hàng livestream dở khóc dở cười. Cái áo quảng cáo sang trọng, mặc lên thì xộc xệch, giặt một lần đã hỏng. Cái nồi chống dính "thần thánh" vài bữa đã bong tróc… Chính bản thân tôi, dù đã cẩn trọng, cũng không tránh khỏi đôi lần bị rơi vào bẫy.

Điều đáng buồn là những người dễ bị tổn thương nhất lại chính là đồng bào vùng sâu, vùng xa, nơi tôi đang công tác. Với họ, việc xem livestream là một điều mới mẻ, đầy hấp dẫn. Thấy hàng rẻ thì mua, thấy người bán nói hay thì tin. Chất lượng sản phẩm lúc nào cũng được giới thiệu là số một, còn người mua thì mù mờ, thiếu kiến thức và điều kiện để kiểm chứng. Đã có cụ già bỏ ra số tiền tích góp cả tháng để mua bộ chăn ga được quảng cáo "xịn như khách sạn năm sao", nhưng mở ra chỉ là mớ vải mỏng. Những đồng tiền ấy là mồ hôi, công sức của người dân nghèo, nên khi bị lừa thì nỗi đau gấp nhiều lần.

Nhiều người trách khách hàng "dại", "ham rẻ" nhưng tôi nghĩ, gốc rễ không chỉ nằm ở sự cả tin của người tiêu dùng. Trách nhiệm lớn thuộc về sự quản lý và đạo đức kinh doanh. Nếu không có những quy định chặt chẽ, nếu không có chế tài xử phạt nghiêm minh, những kẻ bán hàng gian dối sẽ còn lộng hành. Ngược lại, nếu quản lý tốt, livestream hoàn toàn có thể trở thành kênh phân phối hữu ích, mang lại lợi ích cho cả người bán lẫn người mua. Câu chuyện đôi giày mỗi chiếc một cỡ của anh bạn tôi chỉ là ví dụ nhỏ, nhưng đằng sau nó là hàng vạn trường hợp tương tự mà chúng ta không thể xem nhẹ. Khi niềm tin của người tiêu dùng bị xói mòn, những người bán hàng chân chính cũng sẽ bị ảnh hưởng, bởi khách hàng một khi mất lòng tin thì sẽ quay lưng với tất cả.

Để "dọn sạch" thị trường livestream, theo tôi, cơ quan chức năng cần có hành lang pháp lý rõ ràng, buộc người bán hàng online phải công khai thông tin, chịu sự giám sát. Những trường hợp gian dối, lừa đảo cần được xử lý nghiêm khắc, công khai để răn đe.

Bên cạnh đó, người dân cũng cần được nâng cao nhận thức, nhất là bà con vùng sâu, vùng xa. Cần có những chương trình tuyên truyền, hướng dẫn cách mua hàng an toàn, biết cách kiểm chứng thông tin, so sánh giá và quan trọng là không vội vàng tin vào những lời quảng cáo hoa mỹ. Ngoài ra, cần khuyến khích, tạo điều kiện cho những cá nhân, tập thể bán hàng chân chính. Họ xứng đáng được quảng bá, được hỗ trợ để phát triển, bởi chính họ mới tạo nên giá trị thực sự cho thương mại điện tử.

Livestream bán hàng là một sản phẩm tất yếu của thời đại số. Nó có thể mang lại nhiều lợi ích, mở ra cơ hội mới, nhưng cũng ẩn chứa vô vàn rủi ro. Không thể phủ nhận sự tiện ích của hình thức này, nhưng cũng không thể buông lỏng để nó trở thành mảnh đất màu mỡ cho gian dối.

Tôi vẫn nhớ hình ảnh anh bạn với đôi giày "mỗi chiếc một cỡ" và nụ cười chua chát. Đó không chỉ là một câu chuyện vui trong giờ giải lao, mà còn là lời nhắc nhở với tất cả chúng ta: trong thế giới ảo, càng cần một trái tim nóng đi kèm cái đầu lạnh. Mua hàng qua livestream, cũng như bước vào một phiên chợ đông người, cần sự tỉnh táo, chọn lọc, để không rơi vào cảnh "cười ra nước mắt" và để những giá trị tốt đẹp của thương mại số thực sự lan tỏa đến mọi miền đất nước.

* Bài viết theo quan điểm tác giả.

Tham khảo thêm

Tham khảo thêm

Cục... không an toàn