Giải pháp nâng cao số lượng, chất lượng các vụ việc trợ giúp pháp lý

Công tác trợ giúp pháp lý đã có bước phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là trong việc tham gia tố tụng để bảo vệ quyền lợi người yếu thế

Theo báo cáo, năm 2024 có tới 681 trợ giúp viên pháp lý đạt chỉ tiêu tham gia tố tụng, chiếm gần 100%, với mức bình quân 38,4 vụ/năm, tăng mạnh so với 32,4 vụ/năm của năm 2023. So sánh xa hơn, con số này đã gấp hơn 3 lần so với năm 2016, cho thấy năng lực của đội ngũ TGPL ngày càng được củng cố và phát triển.

Một trong những giải pháp trọng tâm để nâng cao số lượng và chất lượng vụ việc TGPL là giao chỉ tiêu cụ thể cho trợ giúp viên pháp lý. Hằng năm, Bộ Tư pháp đều giao chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng cho Trợ giúp viên pháp lý với các mức độ cụ thể. Kết quả thực hiện chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng là một trong những căn cứ để đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ, thi đua khen thưởng đối với Trợ giúp viên pháp lý. Chỉ tiêu số vụ việc tối thiểu, khá và tốt, tùy theo thâm niên công tác của từng trợ giúp viên. Chẳng hạn, với người có trên 5 năm kinh nghiệm, chỉ tiêu "tốt" là từ 29 vụ việc trở lên mỗi năm.

Chỉ tiêu này vừa là động lực, vừa là cơ chế giám sát, bởi Luật Trợ giúp pháp lý 2017 cũng quy định: trợ giúp viên sẽ bị xem xét miễn nhiệm nếu 02 năm liên tiếp không thực hiện vụ việc tố tụng, trừ trường hợp bất khả kháng. Nhờ vậy, việc tham gia tố tụng đã trở thành nhiệm vụ trọng tâm, giúp nâng cao trách nhiệm và năng lực thực hành nghề của đội ngũ TGPL.

Song song với chỉ tiêu, Nhà nước cũng nâng cao tiêu chuẩn, điều kiện của trợ giúp viên. Theo Luật TGPL 2017, yêu cầu này tương đương luật sư: phải có bằng cử nhân luật, đã qua đào tạo hoặc tập sự nghề luật sư, có đạo đức tốt và sức khỏe đảm bảo. Ngoài ra, các luật sư cũng được khuyến khích tham gia thông qua cơ chế ký hợp đồng TGPL, nhưng phải đáp ứng điều kiện khắt khe về nghề nghiệp và đạo đức.

Đặc biệt, công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho đội ngũ được chú trọng. Từ 2017 đến nay, nhiều lớp tập huấn kỹ năng tham gia tố tụng hình sự, dân sự, hành chính hay bảo vệ người khuyết tật, nạn nhân bạo lực gia đình… được tổ chức thường xuyên. Trợ giúp viên cũng bắt buộc tham gia tối thiểu 8 giờ bồi dưỡng chuyên môn mỗi năm. Những hoạt động này giúp họ nâng cao kiến thức, bản lĩnh và sự tự tin trong tranh tụng tại tòa.

Chính sách đãi ngộ và cơ chế phối hợp đồng bộ

Cùng với việc đưa ra những yêu cầu, điều kiện và chỉ tiêu bắt buộc Trợ giúp viên pháp lý phải thực hiện thì Bộ Tư pháp cũng đã tham mưu Chính phủ có các chế độ, chính sách cho người thực hiện TGPL nói chung và Trợ giúp viên pháp lý nói riêng khi thực hiện vụ việc TGPL. Đó cũng là một trong những nguồn động lực thúc đẩy, khuyến khích họ tích cực, chủ động tiếp cận nhu cầu TGPL và trong quá trình thực hiện vụ việc TGPL.

Triển khai chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng hằng năm do Bộ Tư pháp ban hành cùng với việc tăng mức bồi dưỡng vụ việc tố tụng, các trợ giúp viên pháp lý đều hăng say thực hiện các vụ việc được phân công, có nhiều trợ giúp viên pháp lý đã chủ động tiếp cận nhu cầu TGPL của người dân. Từ chỗ hoạt động tham gia tố tụng chủ yếu dựa vào đội ngũ luật sư thì nay các Trợ giúp viên pháp lý đã là trở thành lực lượng chính trong hoạt động tham gia tố tụng cho người được trợ giúp pháp lý.

Tại Nghị định số 80/2015/NĐ-CP ngày 17/9/2015 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 14/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật TGPL đã có chính sách khuyến khích người thực hiện TGPL. Tiếp tục kế thừa những nội dung này, tại Nghị định số 144/2017/NĐ-CP ngày 15/12/2017 quy định chi tiết một số điều của Luật TGPL 2017 đã quy định các chế độ, chính sách đối với Trợ giúp viên pháp lý và thù lao, chi phí thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý cho người thực hiện TGPL.

Trợ giúp viên pháp lý có đầy đủ các chức danh nghề nghiệp viên chức theo quy định của pháp luật, bao gồm: Trợ giúp viên pháp lý hạng I, Trợ giúp viên pháp lý hạng II và Trợ giúp viên pháp lý hạng III. Hiện nay trợ giúp viên pháp lý là chức danh duy nhất thuộc ngành tư pháp ở địa phương có chức danh nghề nghiệp hạng I.

Trợ giúp viên pháp lý được cấp trang phục riêng theo tiêu chuẩn, niên hạn, tạo được đặc trưng riêng cho công việc, tạo thuận lợi cho họ khi thực hiện TGPL, nhất là khi tham gia tố tụng tại các cơ quan tiến hành tố tụng. Trợ giúp viên pháp lý được hưởng phụ cấp trách nhiệm theo nghề bằng 25% mức lương hiện hưởng cộng với phụ cấp chức vụ lãnh đạo và phụ cấp vượt khung (nếu có).

Đặc biệt, để góp phần tạo động lực cho việc tập trung thực hiện vụ việc, nhất là vụ việc tham gia tố tụng, Nghị định đã tiếp tục quy định Trợ giúp viên pháp lý khi thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý bằng hình thức tham gia tố tụng được hưởng mức bồi dưỡng bằng 40% mức thù lao áp dụng đối với luật sư, được hưởng mức bồi dưỡng bằng 20% mức thù lao áp dụng đối với luật sư khi thực hiện trợ giúp pháp lý bằng hình thức đại diện ngoài tố tụng theo quy định.

Có thể thấy, kết quả nổi bật về số vụ việc TGPL tham gia tố tụng trong những năm gần đây là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của hàng loạt giải pháp đồng bộ. Việc gắn chỉ tiêu với trách nhiệm, nâng chuẩn năng lực người thực hiện, bảo đảm chế độ đãi ngộ và mở rộng phối hợp liên ngành đã tạo ra bước chuyển mạnh mẽ.

TGPL không chỉ là công cụ bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho người nghèo, người yếu thế, mà còn là chính sách nhân văn, góp phần củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật, thúc đẩy bình đẳng và công bằng xã hội. Với nền tảng đã có, hoạt động này hứa hẹn sẽ tiếp tục phát huy vai trò ngày càng quan trọng trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.

Diệu Anh