Bước lùi trong nỗ lực kiểm soát vũ khí hạt nhân Mỹ-Nga

Nga đã chính thức rút khỏi Hiệp định Quản lý và Xử lý Plutonium (PMDA) được ký kết với Mỹ vào năm 2000.

Hiệp định này yêu cầu cả hai quốc gia xử lý 34 tấn plutonium cấp độ vũ khí – đủ để sản xuất hàng ngàn đầu đạn hạt nhân – bằng cách chuyển đổi thành nhiên liệu cho các lò phản ứng dân sự.

Theo hãng thông tấn TASS, Duma Quốc gia (Hạ viện) Nga ngày 8/10 đã thông qua dự luật chấm dứt Hiệp định PMDA, lên án thỏa thuận với Mỹ về việc xử lý kho dự trữ khổng lồ plutonium cấp độ vũ khí còn sót lại từ hàng ngàn đầu đạn hạt nhân thời Chiến tranh Lạnh.

"Quyết định này được đưa ra hoàn toàn vì lợi ích của Liên bang Nga và công dân Nga. Chúng tôi lên án một thỏa thuận lẽ ra đã phải chấm dứt từ lâu", Chủ tịch Duma Quốc gia Vyacheslav Volodin được trích dẫn trong tuyên bố chính thức của Hạ viện Nga về việc thông qua dự luật.

Một tên lửa đạn đạo liên lục địa của Nga có thể mang nhiều đầu đạn hạt nhân được nhìn thấy trên đường phố Moscow trong buổi diễn tập cho cuộc diễu hành Ngày Chiến thắng, tháng 5/2023. Ảnh: Getty

Chính phủ Nga đã giải thích với Quốc hội rằng họ rút khỏi thỏa thuận do "những thay đổi cơ bản trong hoàn cảnh".

Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov nhấn mạnh rằng các điều kiện hiện tại khiến việc duy trì nghĩa vụ theo Hiệp định PMDA trở nên không thể chấp nhận được, bao gồm việc mở rộng NATO, các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Nga và sự hỗ trợ quân sự từ Washington cho Ukraine.

Nhà ngoại giao Nga cũng được trích dẫn nói thêm rằng phía Moscow đã đưa ra các điều kiện để gia hạn thỏa thuận, nhưng hiện tại không có điều kiện nào trong số này có thể được đáp ứng.

"Và trong tình hình này, việc chấm dứt hợp tác với người Mỹ theo thỏa thuận, ngay cả trên phương diện chính thức, dường như là điều tự nhiên", ông Ryabkov nói thêm.

Nga đã đình chỉ việc tham gia Hiệp định PMDA từ năm 2016, cáo buộc Mỹ không tuân thủ nghĩa vụ và sử dụng hiệp ước cho các mục đích chính trị. Điện Kremlin từng yêu cầu các nhượng bộ như giảm hiện diện quân sự của NATO ở Đông Âu và dỡ bỏ các lệnh trừng phạt áp đặt sau khi Nga sáp nhập Crimea năm 2014, nhưng các yêu cầu này không được đáp ứng.

Việc Moscow rút khỏi thỏa thuận trên đánh dấu một bước lùi trong các nỗ lực kiểm soát vũ khí hạt nhân giữa hai cường quốc, đồng thời làm gia tăng lo ngại về an toàn hạt nhân toàn cầu và làm sâu sắc thêm rạn nứt trong quan hệ Nga-Mỹ.

Bằng cách chấm dứt Hiệp định PMDA, điều này đồng nghĩa với việc 34 tấn plutonium mà Nga cam kết xử lý để không thể sử dụng cho vũ khí giờ đây có thể được tái phân loại vào kho dự trữ chiến lược.

Quyết định trên bổ sung vào danh sách ngày càng dài các thỏa thuận kiểm soát vũ khí bị đình chỉ hoặc chấm dứt giữa Moscow và Washington.

Trước đó, Nga đã rút khỏi Hiệp ước Lực lượng Vũ trang Thông thường tại châu Âu (CFE), đình chỉ tham gia Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược Mới (New START) và ngừng hợp tác theo Hiệp ước Bầu trời Mở.

Mặc dù có quy mô nhỏ hơn New START, PMDA được coi là một bước đi thực tế hướng tới việc giảm thiểu kho dự trữ vật liệu có thể sử dụng cho vũ khí ở cả hai quốc gia.

Minh Đức (Theo Interesting Engineering, TRT World)