Tín dụng, dữ liệu và bảo hiểm: Ba trụ cột cho Đề án 1 triệu hecta lúa

Hội thảo "Ứng dụng số hóa và hỗ trợ tiếp cận tài chính cho Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL)" - Ảnh: VGP/LS

Hội thảo nhằm chia sẻ giải pháp số hóa, cơ giới hóa và tài chính xanh, mở ra hướng đi mới giúp nông dân, hợp tác xã (HTX) và doanh nghiệp nông nghiệp tiếp cận nguồn vốn thuận lợi hơn, góp phần xây dựng nền nông nghiệp Việt Nam xanh hơn, số hơn và bền vững hơn.

Bước tiến mới và thách thức trong hành trình "1 triệu hecta lúa"

Theo bà Nguyễn Thị Hoàng Yến, Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, sau gần hai năm triển khai, Đề án 1 triệu ha lúa đã xác định được 942.000 ha vùng chuyên canh, thu hút 1.230 HTX, tổ hợp tác và 210 doanh nghiệp, với nhu cầu vốn khoảng 82.989 tỷ đồng cho liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ.

Cùng với đó, nền tảng số dùng chung đã được khởi động nhằm định danh vùng nguyên liệu, kết nối dữ liệu MRV, truy xuất và theo dõi tín dụng, đồng thời thí điểm bảo hiểm nông nghiệp và tín dụng xanh. Những kết quả này là tiền đề quan trọng, song theo bà Hoàng Yến, tiến trình vẫn đang đối mặt 5 thách thức lớn:

Về tín dụng chuỗi giá trị, chuyên gia cho rằng, vẫn còn "khoảng trống niềm tin" với HTX. Theo đó, nhiều HTX thiếu hồ sơ số hóa, hợp đồng liên kết và dữ liệu sản xuất, khiến khó thuyết phục tổ chức tín dụng. Dù tổng nhu cầu vốn gần 83.000 tỷ đồng, nhưng tỉ lệ giải ngân vẫn thấp do thiếu dữ liệu chuẩn hóa để chấm điểm tín nhiệm.

Một số ngân hàng đã thiết kế chương trình "cho vay liên kết" với hạn mức riêng, song "nút thắt dữ liệu và bảo đảm tiền vay" vẫn cản trở giải ngân, nhất là các khoản đầu tư cơ giới hóa.

Bên cạnh đó, cơ giới hóa chưa đồng đều với tình trạng "nửa cơ giới hóa" phổ biến ở khâu gieo sạ, sấy, bảo quản sau thu hoạch. Chi phí đầu tư máy móc lớn, vòng đời thiết bị ngắn, thiếu mô hình thuê – mượn – chia sẻ khiến HTX gặp khó khăn.

Doanh nghiệp cơ giới cho thấy, khi áp dụng vệ tinh, GPS và dữ liệu vận hành, chi phí sản xuất có thể giảm 30% sau 2–3 vụ. Tuy nhiên, để nhân rộng cần gói tín dụng phù hợp vòng đời máy và dữ liệu vận hành minh bạch để ngân hàng định giá rủi ro.

Dữ liệu và định danh số cho tài chính xanh vẫn phân tán và thiếu đồng bộ. Các nền tảng thử nghiệm nhật ký điện tử, cảm biến MRV (đo lường, báo cáo, xác minh), dự tính thu nhập và chấm điểm rủi ro mới dừng ở quy mô nhỏ. Muốn ngân hàng chấp nhận rộng rãi, cần chuẩn chung về cấu trúc dữ liệu, xác minh bên thứ ba và cơ chế chia sẻ an toàn giữa Bộ – địa phương – ngân hàng – doanh nghiệp – HTX.

Đặc biệt, bảo hiểm nông nghiệp với mong muốn là "lá chắn rủi ro" còn mỏng. Hiện bảo hiểm cây lúa và chỉ số thời tiết đã được thí điểm tại 4 tỉnh (An Giang, Đồng Tháp, Sóc Trăng và Kiên Giang cũ) nhưng số hộ tham gia và diện tích bảo vệ còn hạn chế. Một số hộ đã nhận chi trả tự động theo ngưỡng mưa, song người dân vẫn lo ngại về thủ tục, ngưỡng kích hoạt và tính minh bạch. Các câu hỏi của nông dân vẫn xoay quanh ngưỡng kích hoạt, cách đánh giá – chi trả, thời gian – thủ tục.

Việc chưa gắn bảo hiểm với gói tín dụng khiến lãi suất chưa phản ánh được lợi ích giảm rủi ro, làm giảm sức hút của sản phẩm.

Các giống lúa không đồng nhất, thậm chí trộn lẫn, làm giảm năng suất và uy tín vùng nguyên liệu. Giải pháp AI nhận dạng mẫu và giám định nhanh có thể giúp kiểm soát chất lượng, nhưng cần được thừa nhận và tích hợp trong hợp đồng liên kết.

Ngoài ra, dữ liệu "từ ruộng đến nhà máy" còn đứt đoạn, thông tin về chất lượng sau chế biến ít quay lại HTX, gây khó cho việc cải tiến và đàm phán giá.

Hướng đột phá: Dữ liệu, tín dụng và bảo hiểm đi cùng nhau

Các chuyên gia thống nhất rằng, muốn đạt mục tiêu 1 triệu ha lúa, phải chuẩn hóa dữ liệu và tích hợp tài chính – bảo hiểm – công nghệ.

Cụ thể, cần xây dựng bộ dữ liệu tối thiểu gồm: Hồ sơ định danh (KYC/KYB), hợp đồng liên kết, nhật ký điện tử, chỉ số MRV và dữ liệu tài chính, giúp ngân hàng thẩm định nhanh hơn, chi phí thấp hơn.

Đồng thời, thiết kế gói tín dụng – bảo hiểm "đi cùng dữ liệu", kết hợp tín dụng cơ giới hóa với bảo hiểm thời tiết như "bộ đôi khuyến khích", giúp giảm rủi ro và hạ lãi suất.

Các hợp đồng mẫu có ràng buộc dữ liệu, tiêu chuẩn giống, quy trình và cơ chế thưởng – phạt minh bạch sẽ là nền tảng để nhân rộng mô hình liên kết chuẩn.

Hội thảo cũng nhấn mạnh việc phát triển mô hình kinh doanh xanh cho thanh niên nông thôn: dịch vụ cuộn rơm, drone, logistics, xử lý phụ phẩm – hình thành hệ sinh thái nông nghiệp tuần hoàn.

Kỹ sư Nguyễn Hồng Thiện, Giám đốc Công ty TNHH Tư Sang: Cần hỗ trợ vốn và lãi suất cho nông dân để thúc đẩy đầu tư cơ giới hóa, nâng cao năng suất lúa chất lượng cao, phát thải thấp - Ảnh: VGP/LS

Tiếng nói từ thực tiễn: Đồng ruộng bao la, vốn đầu tư vẫn thiếu

Đề cập đến bảo hiểm nông nghiệp, bà Nguyễn Thị Mỹ Lan, Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ) cho rằng, cần tăng cường nhận thức của nông dân và thúc đẩy bảo hiểm như công cụ tài chính chủ động, không chỉ là hỗ trợ sau rủi ro. Đánh giá về thúc đẩy nông dân mua bảo hiểm nông nghiệp, bà Mỹ Lan cho biết, gần 80% là do GIZ hỗ trợ, sau đó mới đến công ty bảo hiểm uy tín, tác động từ cộng đồng và bảo đảm tài chính.

Tại hội thảo, nhiều doanh nghiệp và HTX bày tỏ khó khăn tiếp cận vốn. Ông Tạ Văn Bông, Giám đốc HTX Tân Bình (Đồng Tháp) bày tỏ mong muốn Nhà nước sớm tháo gỡ vướng mắc về máy móc, hạ tầng và tín dụng, bởi "vẫn còn tình trạng lúa chất lượng cao, giá thấp khiến nông dân lo lắng".

Kỹ sư Nguyễn Hồng Thiện, Giám đốc Công ty TNHH MTV Tư Sang (Đồng Tháp) đề xuất hỗ trợ vốn 30–50% và ưu đãi lãi suất 2–3 năm đầu cho nông dân và HTX để thúc đẩy đầu tư cơ giới hóa, "khi thấy hiệu quả rõ, nông dân sẽ nhân rộng mô hình".

Theo bà Nguyễn Thu Trang, đại diện Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam), hiện các ngân hàng đã cho vay hơn 7.000 tỷ đồng với nông dân và HTX tham gia Đề án.

Tuy nhiên, 31 HTX và doanh nghiệp dự hội thảo cho biết vẫn chưa tiếp cận được vốn, cho thấy cần khẩn trương tháo gỡ các rào cản thực thi.

Tiến sĩ Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, đề nghị các tỉnh ĐBSCL sớm công bố danh sách xã, phường, diện tích vùng chuyên canh lúa chất lượng cao làm căn cứ cho ngân hàng xem xét cho vay.

Theo các chuyên gia, Đề án 1 triệu ha lúa không chỉ là mục tiêu diện tích, mà là biểu tượng đổi mới tư duy – nơi dữ liệu minh bạch, tín dụng thuận lợi và công nghệ hiện diện trên cánh đồng. Khi nông dân được bảo hiểm và tiếp cận tài chính xanh, Đề án sẽ trở thành mô hình mẫu của nông nghiệp phát thải thấp Việt Nam.

Lê Sơn

Tham khảo thêm

Tham khảo thêm

Đề án 1 triệu ha lúa: Lợi ích kép cho nông dân, môi trường và an ninh lương thực

Tham khảo thêm

Tham khảo thêm

Đẩy mạnh chuyển đổi xanh trong thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao

Tham khảo thêm

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao: Đổi thay cho đất ‘Chín Rồng’