Dự án Luật Dân số: Tăng cường thay đổi nhận thức xã hội về bình đẳng giới, quy mô gia đình

Dành riêng một chương quy định các chính sách hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi

Trình bày Tờ trình về dự án Luật Dân số, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan nêu rõ, việc ban hành Luật Dân số nhằm tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ để góp phần thể chế hoá chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về dân số và khắc phục các hạn chế, tồn tại; đáp ứng yêu cầu công tác dân số phát triển trong tình hình mới.

 Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan trình bày 

Dự thảo Luật gồm 8 chương, 28 điều, quy định về: truyền thông, vận động, giáo dục về dân số; quy mô, cơ cấu, phân bố dân số; các chính sách thích ứng với già hoá dân số, dân số già; các chính sách về nâng cao chất lượng dân số; điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số…

Công tác dân số có nội hàm rộng, liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế – xã hội. Trong khi đó, các yếu tố về quy mô, cơ cấu, phân bố và chất lượng dân số đã được điều chỉnh rải rác trong nhiều đạo luật khác nhau như Luật Trẻ em, Luật Người cao tuổi, Luật Bình đẳng giới, Luật Cư trú, Luật Giáo dục, Luật Bảo hiểm y tế, Luật Khám bệnh, chữa bệnh...

Vì vậy, dự thảo Luật Dân số được trình bày tương đối ngắn gọn, gồm 8 chương, 28 điều, tập trung vào các chính sách cốt lõi, không trùng lặp, gồm: uy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; nâng cao chất lượng dân số; truyền thông – vận động – giáo dục về dân số; và bảo đảm các điều kiện thực hiện công tác dân số.

Cụ thể: Về duy trì mức sinh thay thế, dự thảo đưa ra các chính sách khuyến khích sinh đủ hai con, trong đó có hỗ trợ tài chính cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, phụ nữ dân tộc thiểu số rất ít người, và phụ nữ tại các địa phương có mức sinh thấp. Ngoài ra, phụ nữ thuộc các nhóm đối tượng này được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội, tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai.

Về giảm mất cân bằng giới tính khi sinh, dự thảo bổ sung các biện pháp đồng bộ, tăng cường truyền thông thay đổi định kiến giới, kiểm soát hành vi lựa chọn giới tính thai nhi, đồng thời yêu cầu Chính phủ định kỳ công bố danh sách địa phương có mức mất cân bằng cao hoặc đã đạt cân bằng tự nhiên để có chính sách can thiệp phù hợp.

Về thích ứng với già hóa dân số, dự thảo dành riêng một chương quy định các chính sách hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, khuyến khích phát triển dịch vụ chăm sóc dài hạn, chăm sóc tại cộng đồng; phát triển nguồn nhân lực lão khoa, đào tạo đội ngũ y, bác sĩ, nhân viên xã hội phục vụ người cao tuổi; đồng thời bổ sung quy định về thiết lập hệ thống tiếp nhận, xử lý thông tin, tố giác hành vi xâm phạm quyền người cao tuổi, góp phần bảo đảm quyền và chất lượng cuộc sống của nhóm dân số này.

Về nâng cao chất lượng dân số, dự thảo nhấn mạnh các giải pháp tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn, sàng lọc và chẩn đoán bệnh tật bẩm sinh trước sinh và sơ sinh, bảo đảm mọi trẻ em được sinh ra khỏe mạnh, góp phần giảm gánh nặng y tế và nâng cao thể lực, trí tuệ của người Việt Nam.

Về truyền thông và giáo dục dân số, Luật quy định cụ thể các hình thức truyền thông theo nhóm đối tượng, kết hợp giữa giáo dục truyền thống và ứng dụng công nghệ, nhằm thay đổi nhận thức xã hội về bình đẳng giới, quy mô gia đình và trách nhiệm sinh sản.

Một điểm mới quan trọng là dự thảo tăng cường phân cấp, trao quyền cho chính quyền địa phương cấp tỉnh trong việc chủ động lựa chọn biện pháp, thời điểm và bố trí ngân sách thực hiện chính sách dân số, phù hợp với đặc điểm kinh tế – xã hội và động thái dân số của từng vùng.

Về thủ tục hành chính, dự thảo không quy định trực tiếp mà giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết trong các văn bản dưới luật, bảo đảm tránh phát sinh thủ tục mới, đồng thời giữ được tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Theo Bộ Y tế, việc ban hành Luật Dân số không chỉ kế thừa các quy định hiện hành mà còn hướng đến một khung chính sách hiện đại, nhân văn, linh hoạt, góp phần xây dựng dân số phát triển toàn diện, thích ứng với già hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và bảo đảm an sinh xã hội bền vững.

Làm rõ việc hỗ trợ đối với trường hợp sinh từ con thứ hai trở lên

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh trình bày báo cáo thẩm tra dự án

Báo cáo thẩm tra dự án Luật Dân số, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh nêu rõ, dự án Luật đã thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng về công tác dân số, phù hợp với Hiến pháp, cơ bản bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật, tính tương thích với các điều ước quốc tế có liên quan. Hồ sơ dự thảo Luật cơ bản bảo đảm theo quy định.

Ủy ban Văn hoá và Xã hội đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, bổ sung, cập nhật, bảo đảm tính thống nhất giữa Tờ trình, dự thảo Luật và các báo cáo thành phần của dự án Luật; tiếp tục đánh giá tác động kỹ lưỡng các chính sách, kinh phí bảo đảm thực hiện các chính sách, kinh nghiệm quốc tế để áp dụng phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam; tiếp tục rà soát nội dung của dự thảo Luật với các luật hiện hành cũng như các dự án luật đang trong quá trình sửa đổi, bổ sung có liên quan để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật.

Ủy ban đề nghị bổ sung 1 điều quy định chính sách của Nhà nước về công tác dân số tại Chương quy định chung; thể hiện khung chính sách tổng thể định hướng cho công tác dân số (như bảo đảm điều kiện sống, nhà ở, giáo dục, chăm sóc sức khỏe) trên cơ sở bám sát Nghị quyết số 21 và Nghị quyết số 72, thể chế hóa quan điểm chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.

Về duy trì mức sinh thay thế (Điều 13), Ủy ban đề nghị nghiên cứu có các biện pháp tổng thể, căn cơ, toàn diện nhằm đạt được mức sinh thay thế bền vững; nghiên cứu quy định theo hướng hỗ trợ tài chính đối với phụ nữ sinh đủ 2 con, trong đó nhóm phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi ở mức hỗ trợ cao hơn; làm rõ tiêu chí “địa phương có mức sinh thấp”; tiếp tục rà soát sửa đổi, bổ sung Luật Nhà ở để bảo đảm tính khả thi của quy định ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội đối với một số nhóm đối tượng; bổ sung quy định định kỳ Chính phủ công bố tình trạng mức sinh để chính quyền địa phương xây dựng, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp; trường hợp mức sinh của một số địa phương xuống mức rất thấp, Chính phủ báo cáo, đề xuất với Quốc hội có biện pháp can thiệp kịp thời.

Các đại biểu dự kỳ họp

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội cho biết, có ý kiến đề nghị dự thảo Luật cần tiếp cận theo hướng phổ quát; nghiên cứu quy định theo hướng hỗ trợ cho trẻ em được sinh ra (như chính sách hỗ trợ học phí, trợ cấp nuôi con nhỏ đến một độ tuổi nhất định); làm rõ việc hỗ trợ đối với trường hợp sinh từ con thứ hai trở lên; quy định biện pháp hỗ trợ khám thai định kỳ, sinh con đối với những phụ nữ chưa tham gia bảo hiểm y tế; cân nhắc quy định theo hướng giao Chính phủ điều chỉnh chính sách ưu tiên mua nhà ở xã hội phù hợp từng giai đoạn; nghiên cứu bổ sung giải pháp hỗ trợ điều trị vô sinh, hiếm muộn và biện pháp nhằm giảm tỷ lệ phá thai.