Mưu sinh trên thúng nhỏ: Lời kể của những người "làm ăn trên bọt nước" ở Sơn Trà

Một góc Làng chài Sơn Trà, xã Vạn Tường, tỉnh Quảng Ngãi.

Từ khơi xa trở về bám bờ

Ở thôn Sơn Trà (xã Vạn Tường, tỉnh Quảng Ngãi), hình ảnh những chiếc thúng máy ra vào bãi biển từ lâu đã là nhịp sống quen thuộc, gắn liền với kế sinh nhai của người dân. Khi mặt trời còn chưa ló khỏi mặt biển, những chiếc thúng máy đã rì rầm nổ máy hướng ra khơi.

Trên bãi cát còn ẩm hơi sương, lão ngư Nguyễn Văn Bảy (70 tuổi) đang kiểm tra lại thuyền thúng của mình. Ông cho biết, ông bắt đầu theo tàu từ năm 12 tuổi, từng làm "bạn công em" khắp vùng biển Việt Nam. Chỉ tay ra biển, giọng ông nhẹ như gió: "Cũng hơn 55 năm gắn với biển rồi…".

Từ tàu lớn đánh bắt xa khơi, người dân sắm thuyền thúng gắn máy để đánh bắt gần bờ.

Từng sở hữu tàu 40CV rồi 74CV, tàu ông Bảy một thời làm ăn phát đạt ở vùng biển Hoàng Sa – Trường Sa. Nhưng khi tuổi cao, bạn thuyền ngày càng khó tìm, ông đành bán cả hai tàu vào cuối năm 2018 và chuyển sang nghề thúng gần bờ.

"Tôi vừa không còn sức, vừa khó tìm bạn thuyền, biển thì ngày càng ít cá, về đi thúng gần bờ cũng chỉ đủ đắp đổi qua ngày", ông nói.

Theo ông Bảy, hầu hết mỗi nhà ở Sơn Trà đều sở hữu ít nhất một chiếc thúng máy, kèm theo 7–8 giàn lưới theo mùa. "Mùa này cá hố, bạc má… thì dùng giàn lưới có mắt lớn và dày hơn", ông nói. Dù biết vất vả, nhưng ngư dân vẫn không thể bỏ biển, bởi ngoài nghề biển họ chẳng biết làm gì khác.

Vợ chồng ông Nguyễn Đại gỡ cá để kịp buổi chợ sáng.

Cách đó không xa, vợ chồng ông Nguyễn Đại (56 tuổi) đang vội gỡ cá để kịp buổi chợ sáng. Ông Đại bảo nghề này phải thức khuya dậy sớm: "Có người đi từ chiều, có người đi 1–2 giờ sáng. Không được cá thì về bờ nghỉ, chiều lại đi tiếp".

Nhưng nghề thúng luôn đầy hiểm nguy. Trời đang êm, chỉ chút gió chướng nổi lên là trở tay không kịp – điều mà dân làng từng trải qua nhiều phen hú vía. Sóng to và dòng hải lưu gần bờ đôi khi cuốn mất cả dàn lưới, thiệt hại hàng chục triệu đồng.

"Nghề biển là làm ăn trên bọt nước. Sống chết sát bên nhau. Trời thương thì được no, không thương thì đói. Thúng chìm, mất lưới thì cũng phải chịu, lo nhất là giữ được mạng", ông Đại nói.

Bám thúng, sống với sóng gió hằng ngày

Hành trình mưu sinh của ngư dân Sơn Trà còn áp lực hơn khi ngư trường ven bờ ngày một hạn hẹp. Đúng 1 giờ sáng, khi dân làng còn chìm trong giấc ngủ, ông Huỳnh Tấn Việt (55 tuổi) lại thức dậy chuẩn bị đồ nghề. Ông men theo lối nhỏ trong đêm, kéo chiếc thúng máy xuống mép nước. Trên bãi, ánh đèn pin loang loáng, tiếng người gọi nhau í ới.

Ngư dân chuẩn bị cho chuyến đi biển đêm.

Ông nổ máy chạy gần một tiếng, khoảng 10 hải lý rồi giảm ga, nhìn hướng gió để thả gần 2 km lưới xuống độ sâu hàng chục mét. Hai đầu lưới gắn đèn nhấp nháy để các thúng khác dễ nhận biết. Xong việc, ông thả neo nằm nghỉ, chờ khoảng một giờ để bắt đầu kéo lưới. Khi những mét lưới cuối cùng vừa lên thúng, ông quay vào bờ giữa lúc trời hừng sáng.

"Bữa nay không trúng gì, chỉ được mấy ký cá tạp đủ tiền dầu… Nhưng có hôm trúng cá ham lắm, làm quên mệt. Có ngày thả cả dàn lưới mà được vài con, không đủ ăn", ông kể. Thu xếp, rửa lưới, vệ sinh thúng xong thì cũng hơn 10 giờ. Sau bữa trưa, khoảng 13 giờ ông lại quay ra vá lưới đến chiều muộn.

Khác với tàu lớn, nghề thúng không cần nhiều nhân lực, một người cũng có thể tự đi.

Cũng từng quen với những chuyến Hoàng Sa – Trường Sa từ khi mới 16 tuổi, ông Việt phải từ bỏ khơi xa từ năm 2017 vì sức khỏe yếu và ngư trường suy giảm. Ông cho biết thêm, một chiếc thúng máy mới hiện giá 60–80 triệu đồng, rẻ hơn tàu lớn nhưng cũng rủi ro hơn nhiều khi gặp sóng lớn.

"Khác với tàu lớn, nghề thúng không tốn nhiều vốn và không cần nhiều nhân lực; một người cũng có thể tự đi. Nhờ có máy, việc kéo lưới đỡ nặng nhọc hơn trước", ông Việt bày tỏ.

Hầu hết ngư dân ở thôn Sơn Trà đều có thúng máy, kèm 7–8 giàn lưới loại khác nhau tùy mùa cá.

Chia sẻ về nghề thúng máy tại địa phương, ông Ung Đình Hiền - Chủ tịch UBND xã Vạn Tường - cho biết, hiện nay nghề thúng máy đang đối mặt nhiều khó khăn. Ngư trường ven bờ ngày càng thu hẹp vì sự hiện diện của các công ty, nhà máy, cảng biển; nhiều khu vực nước cảng bị cấm khai thác. Trong khi đó, phương tiện nhỏ chỉ đánh bắt gần bờ, nguồn lợi thủy sản lại suy giảm mạnh.

"Đặc thù thúng máy cũng khiến khả năng chống chịu thiên tai kém, ngư dân thường xuyên đối mặt nguy hiểm khi sóng lớn, rất dễ thiệt hại tài sản và ảnh hưởng tính mạng", ông Hiền nói.

Được biết, hiện nay, tỉnh đang xây dựng chính sách hỗ trợ nuôi trồng thủy sản và chuyển đổi sinh kế. Tuy nhiên, theo ông Hiền, phần lớn lao động trung niên, lớn tuổi khó thích nghi với công việc trong nhà máy, doanh nghiệp nên quá trình chuyển đổi nghề còn nhiều vướng mắc.

Thời gian tới, UBND xã sẽ chỉ đạo các phòng, đơn vị liên quan khảo sát những khu vực phù hợp để quy hoạch vùng nuôi trồng thủy sản, tạo sinh kế bền vững hơn cho ngư dân.