Nhà khoa học VinFuture hé lộ “vũ khí của tương lai” trong cuộc đối đầu với kháng kháng sinh và ung thư

Tại tọa đàm "Bước tiến trong phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh" trong khuôn khổ Tuần lễ Khoa học Công nghệ VinFuture 2025, diễn ra sáng 3/12, các nhà khoa học hàng đầu thế giới dự báo đây sẽ là liệu pháp của tương lai, giúp nhân loại đứng vững trong cuộc chiến chống lại kháng kháng sinh và ung thư.

Khi mọi vi khuẩn đều kháng thuốc, Phage trở thành "công cụ cứu người"

Tại sự kiện quy tụ nhiều tên tuổi lớn trong ngành Y sinh thế giới, liệu pháp thực khuẩn thể, hay còn gọi là liệu pháp Phage, được nhắc đến như "vũ khí" chống lại cuộc khủng hoảng kháng kháng sinh và mở ra hy vọng mới trong điều trị ung thư.

Phage - một loại virus chuyên biệt tấn công vi khuẩn - được nhà vi khuẩn học người Anh Frederick Twort phát hiện ra vào năm 1915, sau đó được ứng dụng lâm sàng thành công lần đầu tiên trên một ca bệnh lị vào năm 1919 bởi nhà khoa học người Pháp Félix d'Hérelle.

Tuy nhiên, tới thập niên 30 của thế kỷ trước, thuốc kháng sinh ra đời và phát triển nhanh chóng, Phage dần đi vào quên lãng. Chỉ đến khi tình trạng kháng kháng sinh cướp đi sinh mạng của 1,9 triệu người mỗi năm, giới khoa học mới tìm lại Phage với niềm hy vọng mới.

GS. Pascale Cossart - nhà nghiên cứu tiên phong trong lĩnh vực vi sinh vật học tế bào đến từ Viện Pasteur Paris (Pháp), Thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture chia sẻ tại tọa đàm sáng nay.

GS. Pascale Cossart - nhà nghiên cứu tiên phong trong lĩnh vực vi sinh vật học tế bào đến từ Viện Pasteur Paris (Pháp), Thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture - nhận định: "Liệu pháp này đã có những tiến bộ mới trong việc điều trị nhiễm khuẩn, có thể trở thành cứu tinh khi tất cả các liệu pháp kháng sinh đều thất bại".

GS. Cossart cho biết, ưu việt của Phage so với kháng sinh là tấn công và tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh mà không gây hại cho tế bào người. Bên cạnh đó, mỗi loại Phage thường chỉ tiêu diệt một số chủng vi khuẩn cụ thể, giúp bảo vệ hệ vi sinh có lợi, điều mà kháng sinh phổ rộng không làm được.

Georgia là một trong số ít quốc gia tiên phong trong việc dùng liệu pháp thực khuẩn thể từ cả trăm năm nay. Thậm chí, liệu pháp này còn trở thành dịch vụ y tế "đắt khách", thu hút người dân châu Âu đến để được điều trị thay vì dùng kháng sinh. Hoa Kỳ cũng đang tích cực nghiên cứu về Phage với 4 trung tâm nghiên cứu lớn tại trường đại học như California, Yale, Diego, Texas.

Không dừng lại ở việc chống vi khuẩn, thực khuẩn thể đang mở ra một ứng dụng đầy hứa hẹn trong điều trị ung thư, theo nghiên cứu của GS. Chuanbin Mao từ Đại học Trung văn Hồng Kông. Với kinh nghiệm 20 năm nghiên cứu về Phase, ông nhận định, thông qua việc biến đổi gen, Phage có thể hình thành nên một hệ thống siêu phân tử có chức năng chẩn đoán và điều trị cực kỳ tinh vi.

GS. Chuanbin Mao từ Đại học Trung văn Hồng Kông chia sẻ tại tọa đàm.

Trong điều trị, Phage được biến đổi để mang theo các nano-enzyme, nhắm đúng tế bào ung thư, tạo ra oxy trong môi trường thiếu oxy của khối u, từ đó giúp liệu pháp quang động học hoạt động hiệu quả hơn để tiêu diệt tế bào bệnh.

GS. Chuanbin Mao cũng chỉ ra tính ưu việt của liệu pháp này là chi phí rẻ nhờ việc Phage có thể nhân bản số lượng lớn và dễ dàng điều chỉnh gen để tạo ra các Phage mới nhắm đích đặc hiệu.

Cơ hội mở rộng hợp tác quốc tế thiết thực cho Việt Nam

Mặc dù có lịch sử lâu đời và tiềm năng lớn, các chuyên gia thừa nhận thách thức lớn nhất hiện nay là thiếu thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn để khẳng định tính an toàn và hiệu quả của liệu pháp "virus ăn vi khuẩn" một cách phổ quát.

GS. Pascale Cossart nhấn mạnh, nếu có sự đầu tư cấp quốc gia như cách các nước đã làm với vaccine COVID-19 thì các thử nghiệm lâm sàng cho Phage có thể được thực hiện trong thời gian ngắn.

Toàn cảnh hội thảo.

Liệu pháp thực khuẩn thể được kỳ vọng sẽ mang lại hy vọng lớn cho các bệnh nhân đã thất bại với kháng sinh, và mở ra một hướng đi hoàn toàn mới trong y học, nơi virus được biến thành công cụ cứu người. Việc liệu pháp này có thể được đưa vào thường quy hay không phụ thuộc vào quyết tâm đầu tư nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng của từng quốc gia.

Tại tọa đàm, TS. Nguyễn Ngô Quang, Cục trưởng Cục Khoa học Công nghệ và Đào tạo, Bộ Y tế, cho biết bên cạnh liệu pháp thực khuẩn thể để đối phó với kháng thuốc, ứng dụng công nghệ in 3D trong phẫu thuật, các đột phá mới trong thính giác hay các xu hướng công nghệ vi sinh tiên tiến… đều là những nghiên cứu trọng điểm nằm trong chiến lược về công nghệ mà ngành y tế Việt Nam đã và đang ưu tiên tiếp cận và ứng dụng.

TS. Nguyễn Ngô Quang, Cục trưởng Cục Khoa học Công nghệ và Đào tạo, Bộ Y tế chia sẻ tại tọa đàm sáng nay 03/12.

Theo ông, nhân loại tiếp tục đối mặt với những gánh nặng sức khoẻ toàn cầu ngày càng gia tăng và phức tạp. Trong bối cảnh đó, Tọa đàm do Quỹ VinFuture tổ chức mang ý nghĩa hết sức thời sự và mang tầm chiến lược đối với sự nghiệp chăm sóc sức khỏe toàn cầu cũng như tại Việt Nam.

Đại diện Bộ Y tế nhìn nhận, trong 5 năm vừa qua, VinFuture đã tạo nên những giá trị hết sức to lớn, tôn vinh các nghiên cứu đột phá truyền cảm hứng cho cộng đồng khoa học và đặc biệt mở ra cơ hội hợp tác quốc tế thiết thực cho Việt Nam.

"Sự tham gia của rất nhiều các nhà khoa học danh tiếng ở trên thế giới là minh chứng cho sự nỗ lực không ngừng của VinFuture trong việc kết nối tri thức xuyên biên giới, thúc đẩy khoa học phục vụ nhân loại", ông nhấn mạnh.

Thu Hà