Tập trung và ưu tiên hơn cho phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng giải trình, làm rõ thêm nhiều vấn đề được các đại biểu Quốc hội đề cập.

Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035 vào sáng nay (5/12). Nhiều ý kiến đại biểu cho rằng, việc tích hợp 3 chương trình mục tiêu quốc gia hiện hành thành một chương trình tổng thể được đánh giá là bước đột phá về thể chế, giúp khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực và chồng chéo ngân sách.

Tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng đã giải trình, làm rõ thêm nhiều vấn đề được các đại biểu Quốc hội đề cập.

Về chủ trương tích hợp ba chương trình thành một, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết đa số đại biểu Quốc hội đồng tình với việc này nhằm khắc phục các tồn tại, hạn chế của giai đoạn trước. Tuy nhiên, vẫn có ý kiến băn khoăn lo ngại việc sáp nhập có thể sẽ làm giảm chính sách, giảm nguồn lực đầu tư cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Bộ trưởng khẳng định chủ trương sáp nhập ba chương trình thể hiện quyết tâm thực hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước, "làm cho người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi". Chính phủ nhấn mạnh 3 điểm quan trọng, đó là ngoài các mục tiêu chung, chương trình sẽ tập trung ưu tiên xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Nâng cao hiệu quả thực thi, tránh chồng chéo, trùng lặp chính sách, đồng thời phân cấp phân quyền triệt để cho địa phương. Kéo dài thời gian hỗ trợ đến năm 2035 (thay vì năm 2030 như chương trình hiện hành) để tập trung được nguồn lực dài hạn, đồng bộ và hiệu quả hơn.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng nhấn mạnh: "Việc tích hợp không làm giảm chính sách, không thu hẹp phạm vi hỗ trợ mà tạo điều kiện tập trung và ưu tiên hơn cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi".

Về mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 có khoảng 65% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong khi giai đoạn 2021-2025 cả nước đã đạt gần 80%, Bộ trưởng cho biết, theo kết quả rà soát của các địa phương, sau sáp nhập, cả nước có khoảng 65,6% số xã có khả năng đạt chuẩn nông thôn mới theo tiêu chí giai đoạn 2021-2025. Tuy nhiên, Bộ Tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2026-2030 sẽ được ban hành trong tháng 12 năm 2025 theo hướng kế thừa, bổ sung và nâng cao Bộ Tiêu chí giai đoạn 2021-2025.

Theo rà soát của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay, có khoảng 42% số xã cơ bản đạt quy định của Bộ Tiêu chí mới giai đoạn 2026-2030 và dự kiến sẽ được công nhận đạt chuẩn trong năm 2026-2027. Số xã còn lại (khoảng 25%), chủ yếu ở vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, sẽ được tập trung ưu tiên nguồn lực để đạt nông thôn mới đến năm 2030. Như vậy, mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 có khoảng 65% số xã đạt chuẩn nông thôn mới là khả thi.

Về nguồn vốn đầu tư cho chương trình, hai vấn đề lớn được đại biểu quan tâm là mức bố trí vốn ngân sách Trung ương (100.000 tỷ đồng) là thấp trong khi quy định vốn đối ứng của địa phương (400.000 tỷ đồng) là quá lớn, vượt khả năng cân đối của các địa phương, nhất là các địa phương khó khăn. Trước vấn đề đại biểu nêu, Chính phủ đồng tình với ý kiến đại biểu cho rằng mức vốn ngân sách Trung ương trước mắt bố trí 100.000 tỷ đồng là hạn chế, đặc biệt khi chương trình có phạm vi quy mô địa bàn bao phủ cả nước, gần như toàn bộ các nội dung về phát triển kinh tế-xã hội vùng nông thôn, trong đó ưu tiên vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cho rằng, trong giai đoạn 2026-2030, bên cạnh chương trình này còn 4 chương trình mục tiêu quốc gia khác cùng triển khai trên địa bàn. Cùng với đó là các nguồn vốn khác như: Chương trình phát triển bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long; Chương trình bố trí ổn định dân cư vùng miền núi, địa bàn khó khăn (đã được đưa vào dự thảo Nghị quyết Đại hội XIV); vốn tín dụng chính sách xã hội, vốn tín dụng thương mại đầu tư cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn; vốn của các doanh nghiệp và huy động đóng góp tự nguyện của cộng đồng người dân.

Ghi nhận ý kiến của các đại biểu, Bộ trưởng nhấn mạnh: "Để thực hiện được các mục tiêu, nhiệm vụ của chương trình, trong quá trình điều hành, Chính phủ sẽ tiếp tục cân đối ngân sách Trung ương để báo cáo Quốc hội ưu tiên bổ sung phù hợp với điều kiện thực tế".

Đồng thời, Chính phủ sẽ tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội cùng các đại biểu Quốc hội, tiếp tục rà soát cân đối để xác định mức vốn ngân sách của các địa phương cho phù hợp nhất.

Theo Bộ trưởng, Chương trình được thiết kế thành hai hợp phần rõ ràng: Hợp phần chung thực hiện trên phạm vi cả nước; hợp phần đặc thù dành riêng cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Mỗi nhiệm vụ cụ thể chỉ bố trí ở một hợp phần trên nguyên tắc rõ nội dung, rõ nguồn lực, rõ thụ hưởng, đồng thời rà soát với các CTMTQG khác để không trùng lặp đầu tư, không bỏ sót xã nghèo, địa bàn đặc biệt khó khăn.

Về việc ban hành văn bản hướng dẫn, Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì phối hợp với Bộ Dân tộc và Tôn giáo và các bộ, ngành liên quan thống nhất trình ban hành các văn bản hướng dẫn triển khai chương trình, đảm bảo đồng bộ, rõ ràng về nội dung ngay sau khi Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư.

Về phân cấp, phân quyền, chương trình được thiết kế theo tinh thần phân quyền tối đa cho địa phương, đi đôi với phân bổ nguồn lực trên nguyên tắc "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm", Trung ương giữ vai trò quản lý, ban hành cơ chế, tăng cường kiểm tra giám sát. Cơ chế giám sát cũng được thiết lập ba cấp (Trung ương, tỉnh, xã), phát huy vai trò chủ thể của người dân trong giám sát, bảo đảm công khai, minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình của chính quyền các cấp.

Hải Liên