Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu phát biểu tại hội thảo. Ảnh: VGP/DA
Các định hướng lớn nhằm hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật
Phát biểu tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia về "Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới", ngày 1/11, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu cho biết, trong thời gian qua, Bộ Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với các ban, bộ, ngành, cơ quan có liên quan, huy động các chuyên gia, các nhà khoa học nghiên cứu, xây dựng đề án hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
Giới thiệu khái quát những nội dung dự kiến đưa vào dự thảo Đề án, Thứ trưởng Phan Chí Hiếu cho biết, theo thông lệ chung của Đề án trình các cấp có thẩm quyền và để phù hợp với tính chất, yêu cầu riêng của đề án, ngoài phần mở đầu và phụ lục, nội dung của đề án được cơ cấu thành 3 phần lớn: Phần thứ nhất, những vấn đề chung về cấu trúc hệ thống pháp luật; Phần thứ hai, đánh giá thực trạng cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; Phần thứ ba, bối cảnh, quan điểm, mục tiêu, giải pháp hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
Về mục tiêu, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo hướng bảo đảm bao quát được đầy đủ các lĩnh vực của đời sống kinh tế, chính trị, xã hội cần điều chỉnh pháp luật, tinh gọn, thống nhất, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định và dễ tiếp cận.
Đồng thời thực hiện pháp luật nghiêm minh, hiệu quả, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới, làm tiền đề để xây dựng chiến lược hoàn thiện hệ thống pháp luật của Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
Ngoài những kết quả đáng ghi nhận, Thứ trưởng Phan Chí Hiếu cũng chỉ ra những hạn chế của hệ thống pháp luật hiện hành như: Hệ thống pháp luật còn nhiều tầng nấc với số lượng văn bản rất lớn; giá trị pháp lý của các văn bản quy phạm pháp luật chưa được quy định rõ; chưa phân định rõ phạm vi điều chỉnh của các văn bản luật cùng thứ bậc, giữa văn bản luật với văn bản dưới luật…
Định hướng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật giai đoạn 2026-2030 và các giai đoạn tiếp theo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp cho rằng, trước tiên cần xác định rõ cấu trúc hệ thống pháp luật, sự tác động tới công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật. Từ đó xác định rõ nguyên tắc, định hướng, nhiệm vụ, giải pháp xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật…
Bên cạnh đó, vận dụng hợp lý tư duy phân loại, quy định chung, quy định cụ thể, thứ bậc của các văn bản quy phạm pháp luật, tính chất công - tư của các quy phạm để xác định các yêu cầu phù hợp khi thiết kế các quy phạm pháp luật thuộc từng lĩnh vực pháp luật cụ thể, trong từng đạo luật cụ thể, bảo đảm thuận lợi, minh bạch, độ tin cậy trong áp dụng pháp luật, có căn cứ thống nhất, cụ thể, rõ ràng để xử lý các xung đột pháp luật.
Đồng thời, tính toán hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng lấy Hiến pháp và một số văn bản có tính chất nền tảng như Luật dân sự; Luật xử lý vi phạm hành chính; Luật hình sự; Luật tố tụng dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng hành chính làm trung tâm. Giảm tối đa tầng nấc, phân định rõ hơn phạm vi những vấn đề phải được quy định trong luật, những vấn đề được quy định trong nghị định, trong các thông tư, tính toán tiếp tục thu hẹp các loại văn bản quy phạm pháp luật mà các cơ quan được ban hành, đặc biệt là các văn bản dưới luật.
Mở rộng hợp lý trường hợp luật chuyên ngành được quy định các biện pháp chế tài đặc thù; phát triển án lệ, đề cao vai trò của tập quán pháp, chú trọng công tác giải thích pháp luật, hướng dẫn áp dụng pháp luật,
Ngoài ra, Đề án cũng xác định việc hoàn thiện kỹ thuật lập pháp, hiện đại hóa hạ tầng pháp luật; đề xuất những văn bản luật cần được ban hành mới, các văn bản luật cần sửa đổi bổ sung, bám sát các chủ trương, định hướng của Đảng để hiện thực hóa được 2 mục tiêu 100 năm.
Trong thời gian tới, Bộ Tư pháp sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các ban, bộ, ngành, các cơ quan của Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học để tiếp tục hoàn thiện nội dung dự thảo đề án để trình xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền, từ đó chỉnh lý, bổ sung, hoàn thiện báo cáo đề án và trình Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế pháp luật vào tháng 12/2025.
GS.TS Võ Khánh Vinh, nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học-Xã hội Việt Nam chia sẻ tại Hội thảo. Ảnh: VGP/DA
Bảo đảm hệ thống pháp luật hoạt động thông suốt, minh bạch, ổn định
Chia sẻ tại Hội thảo, GS.TS Võ Khánh Vinh, nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học-Xã hội Việt Nam cho hay, trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, pháp luật được khẳng định là công cụ cơ bản để quản lý xã hội, bảo đảm công bằng, dân chủ, trật tự và phát triển bền vững. Tuy nhiên, hiệu quả quản lý xã hội bằng pháp luật không chỉ phụ thuộc vào nội dung quy phạm pháp luật, mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi cấu trúc của hệ thống pháp luật, tức là cách thức tổ chức, sắp xếp, liên kết và vận hành giữa các bộ phận cấu thành trong một chỉnh thể thống nhất.
"Một cấu trúc pháp luật hợp lý sẽ bảo đảm cho hệ thống pháp luật hoạt động thông suốt, minh bạch, ổn định và thích ứng với sự biến đổi của đời sống xã hội. Ngược lại, cấu trúc thiếu hợp lý dễ dẫn đến tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn, kém hiệu lực và hiệu quả thực thi", GS.TS. Võ Khánh Vinh nhấn mạnh.
GS.TS. Võ Khánh Vinh nhận định, thực tiễn pháp luật Việt Nam thời gian qua cho thấy, dù đã đạt nhiều thành tựu trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, song vấn đề tính hợp lý của cấu trúc hệ thống pháp luật vẫn còn là thách thức lớn.
Các biểu hiện như sự phân tán, thiếu đồng bộ, chồng chéo giữa các văn bản quy phạm; ranh giới mờ giữa các cấp độ pháp luật và cơ chế phối hợp chưa rõ ràng giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp… đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có các tiêu chí khoa học để đánh giá mức độ hợp lý của cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay.
Việc nghiên cứu và xác lập hệ thống tiêu chí này không chỉ có ý nghĩa lý luận, góp phần làm sáng tỏ khái niệm "tính hợp lý" trong khoa học pháp lý, mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, làm cơ sở cho việc đánh giá, cải cách và hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng hiện đại, thống nhất, khả thi và phù hợp với yêu cầu phát triển nhanh, bền vững đất nước trong bối cảnh mới.
Việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật trong giai đoạn mới phải được thực hiện dựa trên 3 quan điểm chỉ đạo cốt lõi, đó là bám sát và thể chế hóa kịp thời đường lối của Đảng; lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân và doanh nghiệp làm trung tâm; chủ động hội nhập và tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế.
Từ các quan điểm trên, quá trình hoàn thiện cấu trúc pháp luật phải đáp ứng 3 yêu cầu cơ bản: Phải có tính tổng thể, đồng bộ; phải có trọng tâm, trọng điểm; phải khả thi và có lộ trình cụ thể.
Tại Hội thảo, các đại biểu cũng đã chia sẻ, làm rõ vấn đề về thực trạng và đề xuất hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật trong lĩnh vực khoa học, công nghệ; tài chính; công thương...cũng như cấu trúc hệ thống pháp luật nước ngoài, từ đó có giá trị tham khảo cho Việt Nam.
Diệu Anh
