Cuộc sống của gần 2 tỷ người ở Nam Á đang bị đe dọa khi tuyết và sông băng tan chảy trên khắp dãy Himalaya đang diễn ra nhanh hơn, trầm trọng hơn do ô nhiễm carbon đen từ việc đốt sinh khối và nhiên liệu hóa thạch và canh tác không bền vững, các chuyên gia về khí hậu cảnh báo.
Còn được gọi là bồ hóng, carbon đen làm tối bề mặt tuyết và hấp thụ ánh sáng mặt trời, khiến nó hoạt động như một đèn sưởi và đẩy nhanh quá trình tan chảy và kích hoạt một vòng phản hồi nguy hiểm. Chất ô nhiễm dạng hạt mịn này thường được giải phóng trong quá trình đốt cháy chất hữu cơ như gỗ, gốc rơm rạ hay dầu diesel.
Với trữ lượng băng lớn nhất bên ngoài các vùng cực, dãy Himalaya là nơi khởi nguồn cung cấp nước chính cho nhiều con sông chảy qua đồng bằng Ấn-Hằng đông dân cư. Nhưng chức năng quan trọng này đang bị đe dọa do lượng khí thải carbon đen tăng cao và biến đổi khí hậu.
Các con sông nuôi dưỡng các vùng nông nghiệp màu mỡ trên khắp tiểu lục địa Ấn Độ (Nam Á) – khu vực xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Chúng cũng là nguồn gốc của những căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng, bao gồm cả giữa Ấn Độ và Pakistan.
Các con sông nuôi dưỡng các vùng nông nghiệp màu mỡ trên khắp tiểu lục địa Ấn Độ (Nam Á). Ảnh: Down to Earth
Nhiệt độ bề mặt tuyết trung bình ở các đỉnh núi Himalaya đã tăng hơn 4 độ C, trong đó carbon đen là tác nhân chính, theo báo cáo của tổ chức tư vấn Climate Trends có trụ sở tại Delhi công bố cuối tháng trước.
Báo cáo cảnh báo rằng, tác động của những khí thải này đang trở nên tồi tệ hơn do nạn phá rừng, đốt gốc rơm rạ và quản lý đất kém.
Theo báo cáo, hơn 40% lượng khí thải carbon đen của Ấn Độ đến từ nhiên liệu sinh học, với sự đóng góp đáng kể từ các tiểu bang lớn như Madhya Pradesh và Maharashtra, nơi thường xảy ra cháy rừng và đốt phụ phẩm nông nghiệp. Lượng khí thải cũng được ghi nhận ở mức cao ở phía Đông dãy Himalaya, đặc biệt là ở Nepal.
"Phía Đông dãy Himalaya luôn có mức carbon đen cao nhất, có thể là do gần các khu vực đông dân cư và đốt sinh khối", ông Palak Baliyan, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết.
Tác động của khí thải cùng với biến đổi khí hậu đối với các sông băng Himalaya cần được theo dõi cẩn thận, vì các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khối lượng băng và lượng nước tiềm năng đóng góp của chúng có thể ít hơn so với dự đoán trước đây, báo cáo cho biết thêm.
Đầu năm nay, Liên Hợp Quốc đã tuyên bố năm 2025 là Năm quốc tế về sông băng, nhằm nâng cao nhận thức toàn cầu và thúc đẩy hành động khẩn cấp để bảo tồn các sông băng, vai trò quan trọng của chúng trong việc duy trì sự sống trên Trái đất.
Theo các chuyên gia, dãy Himalaya và Cao nguyên Tây Tạng nằm trong số những khu vực dễ bị tổn thương nhất trên thế giới do biến đổi khí hậu và ô nhiễm. Họ cho biết, nhiệt độ toàn cầu tăng 1,5 độ C sẽ khiến nhiệt độ ở dãy Himalaya tăng khoảng 2,2 độ C do nhiệt phản xạ từ băng hà.
Các sông băng ở dãy Himalaya như Chhota Shugri thuộc bang Himachal Pradesh của Ấn Độ đã phải gánh chịu hậu quả nặng nề nhất của các sự kiện nắng nóng khắc nghiệt, mất tới 2 m băng, ông Farooq Azam, một chuyên gia cấp cao về băng quyển tại Trung tâm Quốc tế về Phát triển Miền núi Tích hợp (ICIMOD), cho biết tại một hội nghị chuyên đề về các vấn đề liên quan đến nhiệt độ cao được tổ chức bởi Climate Trends tuần trước.
Các sông băng ở dãy Himalaya tan chảy nhanh hơn đe dọa cuộc sống của gần 2 tỷ người trong khu vực. Ảnh: Wired For Adventure
Kể từ năm 2022, khối lượng băng tan đã cao gấp 4 lần bình thường, vị chuyên gia cho biết, đồng thời nói thêm rằng hiện tượng tương tự cũng được quan sát thấy ở châu Âu, chẳng hạn như ở Thụy Sĩ và Áo.
Tuần trước, sự sụp đổ của sông băng Birch ở Thụy Sĩ đã thu hút sự chú ý của toàn thế giới về những hiểm họa mà các cộng đồng dễ bị tổn thương phải đối mặt do băng tan. Các cảnh quay trên truyền hình cho thấy một đám băng và đống đổ nát khổng lồ lao theo sườn núi và đổ ập xuống ngôi làng Blatten.
Châu Á là khu vực chịu nhiều thảm họa nhất thế giới do các mối nguy hiểm về khí hậu và thời tiết vào năm 2023, Liên Hợp Quốc cho biết vào năm ngoái, chủ yếu là do lũ lụt và bão.
Trong số những thảm họa này, Pakistan đã hứng chịu lũ lụt lớn vào năm 2023 trong khi ngôi làng Chamoly của Ấn Độ ở bang Uttarakhand bị tuyết lở tàn phá vào năm 2021.
Nhưng các quốc gia châu Á, đặc biệt là những quốc gia có lãnh thổ ở khu vực Himalaya, lại không có đủ nguồn lực để giám sát các sông băng rộng lớn của họ một cách toàn diện như Thụy Sĩ. Tuy nhiên, ngay cả như vậy, quốc gia vùng Alps này vẫn phải chịu đựng sự cố tại Blatten, theo các nhà phân tích.
Tin tốt là, khu vực Himalaya có thể hạ nhiệt trong vòng vài năm chứ không phải vài thập kỷ bằng cách giải quyết vấn đề phát thải carbon đen – loại khí thải thường chỉ tồn tại trong bầu khí quyển của Trái đất trong vài ngày hoặc vài tuần, báo cáo của Climate Trends cho biết.
"Giảm carbon đen, đặc biệt là từ bếp nấu, đốt rơm rạ và giao thông, có thể mang lại những chiến thắng nhanh chóng cho an ninh khí hậu và an ninh nguồn nước", bà Aarti Khosla, người sáng lập kiêm giám đốc của Climate Trends, cho biết.
"Đây cũng là một cách hiệu quả để cải thiện sức khỏe không khí, vốn đã làm suy yếu khu vực này trong nhiều năm", bà nói thêm.
Với bản chất xuyên biên giới của ô nhiễm không khí, nghiên cứu mới nhất của Climate Trends rất đáng báo động vì nó đã nêu bật cách phát thải carbon đen làm tăng nhiệt độ bề mặt tuyết của dãy Himalaya lên hơn 4 độ C trong 2 thập kỷ, đẩy nhanh quá trình tan chảy của sông băng.
Nghiên cứu này đòi hỏi các bên liên quan, chính phủ và người dân phải hành động, nhấn mạnh nhu cầu hợp tác khu vực giữa các quốc gia Nam Á để giảm hiệu quả phát thải carbon đen và giảm thiểu tác động của chúng lên tầng băng của dãy Himalaya.
Minh Đức (Theo SCMP, ABP Live)
