Năm 1300, tức là cách đây 725 năm, Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn trước khi mất hai tháng, đã tâu với vua Trần Anh Tông: “Thời bình, phải khoan thư sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc. Đó là thượng sách giữ nước”.
Lời dạy của Đức Thánh Trần không chỉ là kim chỉ nam để tạo nên thời đại của hào khí Đông A mà còn ứng nghiệm qua bao thế kỷ, trở thành bài học trường tồn tại cho dân tộc Việt Nam.
"Khoan thư sức dân" chính là vun bồi "gốc rễ" của nước nhà, để nước nhà được trường tồn, vẻ vang.
Hiện nay, Đảng, Nhà nước đang xác định lộ trình để đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới mà hàm ý chính là "tạo sự chuyển động mạnh mẽ, dứt khoát, quyết liệt, tích cực, nỗ lực, nội lực, tự tin để vượt qua thách thức, vượt qua chính mình, thực hiện khát vọng, vươn tới mục tiêu, đạt được những thành tựu vĩ đại". Một trong những tiêu chí để đo lường thành tựu vĩ đại đó phải là kinh tế.
Và như vậy, doanh nghiệp với tư cách là huyết mạch của nền kinh tế, là động lực thúc đẩy sự phát triển và thịnh vượng của mỗi quốc gia, nhất thiết phải là đối tượng cần được "khoan thư" nhất.
Rào cản từ thủ tục hành chính
Dù môi trường đầu tư, kinh doanh đã có nhiều bước tiến quan trọng, song đến nay không ít doanh nghiệp vẫn đang phải bỏ ra quá nhiều thời gian và chi phí để "đánh vật" với một thực tế không mấy dễ chịu: bị kìm hãm bởi những rào cản từ hệ thống thủ tục hành chính, quy định chồng chéo và nhiều áp lực tài chính vô hình.
Theo khảo sát "Thực trạng cung cấp/thực hiện thủ tục hành chính cho doanh nghiệp năm 2024” mới được Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (thuộc Hội đồng tư vấn cải cách thủ tục hành chính của Thủ tưởng Chính phủ) công bố, trong hơn 900 doanh nghiệp tham gia, có đến 44,4% doanh nghiệp cho biết họ đang gặp khó khăn trong việc thực hiện thủ tục hành chính và đáp ứng các quy định pháp luật.
Các doanh nghiệp này chủ yếu ở hai trung tâm kinh tế lớn của cả nước là Tp.Hà Nội và Tp.HCM. Con số này thậm chí còn cao hơn cả những khó khăn về dòng tiền (37,7%) hay tiếp cận vốn vay (30,8%) – những vấn đề vốn dĩ được xem là rào cản lớn nhất với một doanh nghiệp.
Xét theo loại hình doanh nghiệp, có đến 84,6% doanh nghiệp ngoài nhà nước cho biết họ gặp khó khăn trong thực hiện thủ tục hành chính, trong khi tỉ lệ này ở doanh nghiệp nhà nước rất nhỏ, chỉ 3%.
Phân tích khó khăn/thách thức lớn nhất mà doanh nghiệp đang đối diện (Nguồn: Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân).
Theo khảo sát, sự phức tạp và rườm rà của các quy định về giấy phép con là một rào cản lớn trong quá trình vận hành. Việc phải xin nhiều loại giấy phép từ nhiều cơ quan khác nhau không chỉ làm chậm quá trình gia nhập thị trường mà còn tạo ra gánh nặng về nguồn tiền, kéo dài thời gian chờ đợi và làm tăng nguy cơ nhũng nhiễu.
Một doanh nghiệp muốn hoạt động hợp pháp không chỉ cần một giấy phép kinh doanh mà còn phải thực hiện hàng loạt yêu cầu bổ sung như giấy phép môi trường, chứng nhận an toàn PCCC, giấy phép hoạt động chuyên ngành… tất cả đều mất đến nhiều tháng trời để hoàn thành.
Mặc dù đã có những quy định về liên thông giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp vẫn phản ánh rằng sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý còn thiếu chặt chẽ. Việc phải nộp hồ sơ tại nhiều cơ quan khác nhau để xử lý các thủ tục liên quan, như đăng ký kinh doanh, thuế, và giấy phép môi trường, đã làm tăng thêm gánh nặng hành chính cho doạnh nghiệp.
Thậm chí, ngay cả khi muốn rút lui khỏi thị trường, doanh nghiệp cũng không được đối xử dễ dàng. Một số doanh nghiệp muốn giải thể hay tạm ngừng hoạt động lại bị "giam lỏng" trong hàng tá các thủ tục phiền hà, đòi hỏi nhiều thời gian cũng như chi phí của một tập thể đang trên bờ vực tan rã.
Thay vì nhận được sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý, nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng họ phải tự tìm hiểu các quy định, trong khi thông tin thì mập mờ, thay đổi liên tục. Doanh nghiệp rơi vào tình trạng nộp hồ sơ nhiều lần do sai sót hoặc thiếu thông tin, kéo theo chi phí cơ hội tăng cao và thậm chí có nguy cơ bị xử phạt vì những lỗi không đáng có.
Một doanh nghiệp đã được cấp phép ở địa phương này nhưng có thể bị từ chối thẳng thừng ở một địa phương khác vì lý do "không đủ điều kiện". Kết quả là doanh nghiệp không chỉ mất thời gian mà còn chịu rủi ro rất lớn khi làm thủ tục ở các địa phương khác nhau.
Chưa kể, thời gian xử lý hồ sơ kéo dài là một trong những rào cản lớn nhất đối với doanh nghiệp trong các dự án đầu tư xây dựng và đất đai. Nhiều doanh nghiệp phải chờ đợi hàng tháng, thậm chí cả năm mới nhận được phê duyệt cho các dự án lớn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ triển khai.
Tổng Bí thư Tô Lâm thẳng thắn thừa nhận trong bài viết “Phát triển kinh tế tư nhân – đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng”Bên cạnh đó, doanh nghiệp còn phải đối diện với áp lực tài chính do những quy định về bảo hiểm xã hội, rủi ro về hoàn thuế, kiểm tra hoá đơn và một số rào cản về môi trường, xây dựng, đất đai, hoặc một số rào cản liên quan đến hệ thống công nghệ thông tin.
Một vấn đề khác mà doanh nghiệp vẫn phải đối diện là tần suất thanh tra, kiểm tra quá thường xuyên, gây ra sự phiền toái và làm tăng chi phí hành chính. Theo phản ánh, nhiều cuộc thanh tra mang tính chất bắt bẻ các chi tiết nhỏ thay vì tập trung hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ đúng quy định.
Báo cáo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam năm 2021 cho thấy, 64% số doanh nghiệp tham gia khảo sát trong thực tế có tiếp các đoàn thanh tra. Trong số đó, 20% cho biết phải trả các khoản chi phí không chính thức, 14% số doanh nghiệp cho rằng vẫn bị gây phiền hà, 10% thừa nhận phải tiếp đón đoàn thanh tra nhiều hơn 3 lần/năm.
Nhiều doanh nghiệp phản ánh tình trạng một số cơ quan nhà nước tránh áp dụng các quy định chặt chẽ về thanh tra bằng cách tiếp cận doanh nghiệp nhưng không gọi là "thanh tra", mà gọi là "kiểm tra". Những cuộc kiểm tra này đôi khi không đồng bộ và gây ra sự phiền toái cho doanh nghiệp, làm tăng thêm chi phí hành chính mà không mang lại lợi ích thiết thực.
Dù nỗ lực và quyết tâm cải cách của Chính phủ tuy rất đáng kể nhưng dường như vẫn chưa đáp ứng đầy đủ kỳ vọng của doanh nghiệp.
Tất cả những vấn đề trên không chỉ là trở ngại của riêng doanh nghiệp mà còn là bài toán lớn đối với nền kinh tế, bởi chỉ khi môi trường kinh doanh lành mạnh mới có thể tạo ra những doanh nghiệp mạnh, và khi doanh nghiệp không thể phát triển, nền kinh tế cũng khó có thể bứt phá.
Tháo gỡ "điểm nghẽn của điểm nghẽn"
Để đất nước vươn mình, nhất thiết không thể tiếp tục đi theo con đường "trói" doanh nghiệp bằng thủ tục, "hành" doanh nghiệp bằng quy định. "Khoan thư sức dân" không chỉ là một nguyên tắc trị quốc. Trong thời đại kinh tế thị trường, đây còn là nền tảng để xây dựng một nền kinh tế bền vững.
Phát biểu tại phiên khai mạc Kỳ họp thứ Tám Quốc hội khoá XV, Tổng Bí thư Tô Lâm lưu ý thể chế đang là "điểm nghẽn của điểm nghẽn", do đó cần chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý Nhà nước, vừa khuyến khích năng lực sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển.
Tại cuộc làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương về phát triển kinh tế tư nhân (ngày 7/3/2025), Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã nhấn mạnh việc tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, xóa bỏ các rào cản đối với sự phát triển của doanh nghiệp, với quan điểm "người dân và doanh nghiệp được phép làm những gì mà pháp luật không cấm", nhằm tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, an toàn và chi phí thấp.
Thủ tướng Chính phủ cũng đã ký quyết định thành lập Ban chỉ đạo xây dựng Đề án phát triển kinh tế tư nhân để trình Bộ Chính trị, nhằm thống nhất những định hướng mới gỡ khó cho sự phát triển của doanh nghiệp.
Tại phiên họp của Tiểu ban Kinh tế - Xã hội chuẩn bị cho Đại hội XIV, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng đã khẳng định: “Lấy kinh tế tư nhân làm động lực quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng kinh tế”.
Có thể khẳng định, chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và các lãnh đạo như trên cho thấy một bước ngoặt trong tư duy, nhận thức của Đảng và Nhà nước đối với việc tạo không gian cho lực lượng doanh nghiệp phát triển lành mạnh.
Tổng Bí thư Tô Lâm gặp mặt Đoàn đại biểu doanh nhân tiêu biểu của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và Hội Doanh nhân tư nhân Việt Nam, năm 2024.
Để cải thiện môi trường kinh doanh, nhất là thủ tục hành chính không trở thành rào cản cho doanh nghiệp, theo kiến nghị của Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân, cần tập trung vào 6 khía cạnh:
Thứ nhất, đẩy mạnh số hóa và liên thông dữ liệu giữa các cơ quan quản lý nhằm tạo nền tảng hành chính hiện đại, minh bạch. Cần xây dựng hệ thống dữ liệu chung giúp doanh nghiệp chỉ cần nộp một bộ hồ sơ duy nhất, giảm thiểu thủ tục chồng chéo. Đồng thời, phát triển cổng dịch vụ công trực tuyến toàn diện, tích hợp chức năng giám sát và theo dõi tiến độ xử lý hồ sơ, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, tránh tình trạng chờ đợi không cần thiết.
Thứ hai, nâng cao vai trò hỗ trợ của cơ quan quản lý và cán bộ thực thi bằng cách thiết lập các trung tâm tư vấn hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Đội ngũ cán bộ cần được đào tạo thường xuyên để nâng cao kỹ năng hỗ trợ doanh nghiệp, đồng thời ứng dụng công nghệ AI để cải thiện hiệu quả phục vụ.
Thứ ba, xây dựng quy định pháp lý thống nhất trên nguyên tắc rõ ràng, minh bạch, áp dụng đồng bộ giữa các ngành, địa phương. Điều này giúp doanh nghiệp tránh tình trạng phải đối mặt với những cách hiểu và thực thi khác nhau khi làm việc với các cơ quan nhà nước.
Thứ tư, rút ngắn thời gian và đơn giản hóa thủ tục cấp phép đầu tư - xây dựng bằng cách cắt giảm các bước không cần thiết, triển khai hệ thống nộp và phê duyệt hồ sơ trực tuyến, đồng thời thống nhất tiêu chuẩn xây dựng để tránh chồng chéo quy định.
Thứ năm, cải tiến hệ thống khai báo và thanh toán thuế, khai báo hải quan, nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin để doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ tài chính nhanh chóng và thuận tiện hơn. Cần xây dựng hệ thống hải quan mới, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, giúp tối ưu hoạt động xuất nhập khẩu.
Thứ sáu, đảm bảo tính liên tục trong bối cảnh cải cách hành chính mạnh mẽ. Trong quá trình tinh gọn bộ máy, cần duy trì vận hành ổn định các thủ tục hành chính để không làm gián đoạn hoạt động của doanh nghiệp và người dân. Sự cải cách hiệu quả sẽ tạo niềm tin, nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ cộng đồng doanh nghiệp.
Dũng cảm để cởi trói cho doanh nghiệp
Trao đổi với Người Đưa Tin, ông Nguyễn Văn Đệ - Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty Cổ phần Hợp Lực, Chủ tịch Hiệp hội Bệnh viện tư nhân Việt Nam, thành viên Hội đồng Tư vấn cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh đã đến lúc Việt Nam cần có những doanh nghiệp đủ lớn, đủ mạnh để vươn tầm quốc tế, đóng vai trò tiên phong, dẫn dắt công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trở thành những thương hiệu uy tín toàn cầu, là niềm tự hào dân tộc và.
Ông Nguyễn Văn Đệ - Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty Cổ phần Hợp Lực.
"Để hiện thực hóa những mục tiêu ấy, chúng tôi mong mỏi một hệ thống chính sách mang tính đột phá, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển, không để "thể chế trở thành điểm nghẽn của mọi điểm nghẽn." Như đồng chí Tổng Bí thư từng trăn trở, cần giải quyết triệt để những bất cập trong tư duy quản lý, chuyển mạnh mẽ từ "quản lý" sang "phục vụ phát triển."
Phải loại bỏ cơ chế "xin – cho," dứt khoát chấm dứt tình trạng "không biết thì cấm, không quản được thì cấm."
Những điều pháp luật không cấm thì cần "mở toang cánh cửa" để doanh nghiệp được tự do sáng tạo, cống hiến, phát triển. Đừng để những rào cản hành chính vô lý trở thành gánh nặng làm mất cơ hội của doanh nghiệp, cũng như khiến chi phí kinh doanh tăng cao.
Ngoài ra cần triệt tiêu các "giấy phép con" và ngăn chặn tình trạng phô trương quyền lực không cần thiết. Chỉ khi quyền lực được sử dụng để phục vụ phát triển, khi đó mới là quyền lực minh bạch và chính đáng.
Trên dưới phải đồng lòng, thống nhất hành động. Không thể để tình trạng "trên nóng dưới lạnh" làm chậm bước tiến của đất nước. Từ Trung ương đến địa phương, sự quyết liệt trong hành động chính là động lực để doanh nghiệp tự tin, mạnh dạn đầu tư và vươn mình ra biển lớn", ông Đệ thẳng thắn chia sẻ.
Chúng ta đã từng dũng cảm đổi mới để "cởi trói" cho doanh nghiệp và đã thành công vang dội. Giờ đây, đã đến lúc chúng ta cần dũng cảm hơn nữa để "chắp cánh" cho doanh nghiệp, để mỗi thương hiệu Việt là một biểu tượng sống động cho sức mạnh và trí tuệ của dân tộc trong kỷ nguyên mới.
Mạnh Quốc - Quỳnh Chi
