Làm gì để thúc đẩy hoạt động giao dịch hàng hóa?

Hội thảo khoa học “Thúc đẩy hoạt động mua bán hàng hóa qua Sở Giao dịch hàng hóa”

Ngày 28/2, Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam (MXV) đã phối hợp với Trường Đại học Ngoại thương (FTU) tổ chức “Hội thảo khoa học thúc đẩy hoạt động mua bán hàng hóa qua Sở Giao dịch hàng hóa: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam” tại Hà Nội.

Cần đưa một số “đặc sản” của Việt Nam lên Sở Giao dịch để thế giới lấy giá tham chiếu

Phát biểu khai mạc hội nghị, PGS.TS. Đào Ngọc Tiến - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại Thương cho biết cho đến nay, hoạt động mua bán hàng hóa vẫn đóng vai trò quan trọng, là xương sống cho sự phát triển của cả nền kinh tế. Tất cả các nhà đầu tư cũng đều mong muốn một thị trường minh bạch, công bằng và hiệu quả.

Năm 2025, đứng trước làn sóng mới về chuyển dịch chuỗi cung ứng, kéo theo sự dịch chuyển đầu tư, Việt Nam đang tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt đối với các nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Đây cũng chính là tiền đề, điều kiện quan trọng để hoạt động giao dịch hàng hóa thông qua Sở Giao dịch tăng trưởng mạnh mẽ trong tương lai.

Để nắm bắt những cơ hội và phát triển bền vững, việc xây dựng một khung pháp lý hoàn chỉnh, kết hợp với mô hình hoạt động hiện đại, chất lượng cao, cơ sở hạ tầng tiên tiến và phương thức giao dịch linh hoạt là vô cùng cần thiết. Đồng thời, các sản phẩm giao dịch cần được mở rộng, bảo đảm mọi đối tượng tham gia đều cạnh tranh bình đẳng, lành mạnh và tuân thủ nghiêm túc pháp luật của Nhà nước Việt Nam. Tuy nhiên, PGS.TS. Đào Ngọc Tiến cho rằng  Nghị định số 158/2006/NĐ-CP và Nghị định 51/2018/NĐ-CP sửa đổi, điều chỉnh Nghị định số 158/2006 đã cho thấy nhiều bất cập từ thực tiễn thực hiện.

Bà Trịnh Thị Thu Hiền – Phó Cục trưởng Cục Xuất Nhập khẩu ( Bộ Công Thương)

Đồng ý với quan điểm trên, bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất Nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết hoạt động mua bán, giao dịch hàng hóa qua Sở Giao dịch ngày càng cho thấy nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển nền kinh tế nhờ vai trò san sẻ rủi ro, bảo vệ nhà đầu tư, điều chỉnh giá, tạo môi trường kinh doanh ổn định cho các doanh nghiệp sản xuất, và xuất nhập khẩu.

Làm rõ hơn về vấn đề giao dịch hàng hóa, ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn - Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho rằng ngay từ năm 2006, hoạt động mua bán hàng hóa qua Sở Giao dịch hàng hóa đã được Chính phủ hướng dẫn trong Nghị định 158/2006 quy định chi tiết Luật Thương mại. Và ngay từ thời điểm đó, Chính phủ đã xác định hoạt động này là một phần không thể thiếu và là xu hướng của thị trường hàng hóa trong tương lai.

Hiện nay, khung pháp lý của Việt Nam đã đồng ý giao dịch hàng hóa phái sinh, tạo điều kiện liên thông với thị trường giao dịch thế giới. Do đó, “Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam không chỉ niêm yết các mặt hàng giao dịch trên thế giới, mà cần phải đưa một số sản phẩm “đặc sản” của Việt Nam lên sàn để các Sở Giao dịch hàng hóa khác phải lấy giá của Việt Nam làm chỉ số tham chiếu”, ông Tuấn nói.

Ths. Đỗ Xuân Hiền - Chánh Văn phòng Hiệp hội cà phê - ca cao Việt Nam khẳng định, giao dịch hàng hóa qua MXV đã tăng khả năng tiếp cận trực tiếp với các thị trường quốc tế. Điều này mang lại cơ hội lớn trong việc mở rộng thị phần và gia tăng giá trị xuất khẩu. Việc giao dịch qua các hợp đồng kỳ hạn giúp các doanh nghiệp bảo vệ được giá trị sản phẩm trong tương lai, tránh được rủi ro biến động giá không lường trước từ thị trường thế giới.

Đồng thời, Sở Giao dịch hàng hóa tạo ra một thị trường minh bạch, nơi mọi giao dịch đều được công khai, giúp doanh nghiệp tránh được tình trạng thao túng giá cả và gian lận.

Tuy nhiên, hiện tại việc giao dịch tại Sở Giao dịch hàng hóa vẫn còn một số hạn chế, như hệ thống pháp lý về giao dịch hàng hoá vẫn còn một số điểm chưa đầy đủ. Việc chưa có một hành lang pháp lý hoàn thiện, phù hợp với thực hiện và thống nhất giữa các bộ, ngành liên quan đã gây không ít khó khăn cho doanh nghiệp trong việc tuân thủ quy định và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Bàn về dữ liệu trong giao dịch hàng hóa, bà Đinh Thị Bảo Linh - Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin (Bộ Công Thương) cho rằng quản lý nhà nước về dữ liệu và thông tin tại các Sở Giao dịch hàng hóa là một vấn đề quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia thị trường, bảo đảm an ninh kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Bà Đinh Thị Bảo Linh – Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương)

Trên thế giới, các sàn giao dịch lớn đều có những đạo luật liên quan đến dữ liệu trong giao dịch hàng hóa. Như tại Mỹ, dữ liệu về giao dịch hàng hóa được quy định trong Đạo luật Sở Giao dịch hàng hóa năm 1936 và được sửa đổi nhiều lần. Đến 2020 lại tăng thêm nhiều quy định về bảo vệ quyền dữ liệu của người dùng.

Tại EU, Quy định chung về bảo vệ dữ liệu cung cấp một khuôn khổ bắt bộc toàn diện để xử lý dữ liệu cá nhân của các doanh nghiệp. Tại Trung Quốc có Luật Bảo vệ thông tin cá nhân; Singapore có hẳn Sàn dữ liệu thương mại Singapore.

Về dữ liệu liên thông, EU và Mỹ đã có hiệp ước chia sẻ dữ liệu, gọi là Khung bảo mật dữ liệu EU – Mỹ để bảo đảm lưu chuyển dữ liệu giữa châu Âu và Mỹ.

Tại Việt Nam, sự ra đời của Luật Dữ liệu 2024 đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý cho quản lý và khai thác dữ liệu. Tuy nhiên, việc triển khai luật này trong bối cảnh Sở Giao dịch hàng hoa vẫn đối diện nhiều thách thức, bao gồm chuẩn hóa dữ liệu, khai thác dữ liệu lớn một cách hiệu quả vào quá trình ra quyết định khi tham gia giao dịch, sử dụng các nguồn dữ liệu thay thế, áp dụng các công cụ học máy và AI vào quản lý và bảo mật dữ liệu.

Trên cơ sở đó, Trung tâm Thông tin Bộ Công thương sẽ đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực quản lý Nhà nước về dỡ liệu và thông tin trong vận hành hiệu quả Sở Giao dịch hàng hoá, bao gồm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, phát triển cơ sở hạ tầng, cung cấp hỗ trợ về tài chính và công nghệ và nâng cao nhận thức về giao dịch hàng.

Bà Bùi Thị Bích Phương – Giám đốc Khối Quản lý rủi ro cho biết, MXV được thành lập năm 2010 và là đơn vị tổ chức thị trường giao dịch hàng hóa tập trung cấp quốc gia tại Việt Nam do Bộ Công Thương cấp phép và quản lý. Hoạt động của MXV gắn với hai Nghị định số 158/2006 và Nghị định số 51/2018 quy định chi tiết Luật Thương mại về mua bán hàng hóa qua Sở Giao dịch.

Bà Bùi Thị Bích Phương - Giám đốc Khối Quản lý rủi ro MXV

Trải qua gần 15 năm xây dựng và phát triển, MXV đã kết nối liên thông với 9 Sở Giao dịch hàng hóa lâu đời và lớn nhất trên thế giới, niêm yết hơn 50 mặt hàng giao dịch.

Trong quá trình hoạt động, MXV đã chứng kiến rất nhiều rủi ro tại thị trường giao dịch hàng hóa trên thế giới, như rủi ro biến động giá mà điển hình là biến động giá đậu tương tăng kịch trần biên độ trong hơn 1 phút vào ngày giao dịch 31/3/2021; hay rủi ro dầu WTI xuống mức âm vào ngày 17/04/2020… Các rủi ro trên các sàn thế giới này đã khiến nhiều nhà đầu tư thiệt hại nặng, ảnh hưởng đến uy tín của các sàn giao dịch hàng hóa.

Để bảo đảm vận hành hệ thống an toàn, hiệu quả, minh bạch và tạo môi trường tốt nhất cho hàng hóa phái sinh, MXV đã nhận diện các rủi ro có thể xảy ra trong quá trình giao dịch, từ đó xây dựng hệ thống quản trị rủi ro và đề ra những biện pháp xử lý rủi ro tương ứng để bảo đảm sàn giao dịch hàng hóa Việt Nam vận hành ổn định và bền vững, bảo vệ nhà đầu tư và doanh nghiệp, tăng niềm tin vào thị trường…

Làm rõ hơn hoạt động của MXV, ông Nguyễn Ngọc Quỳnh - Phó Tổng Giám đốc MXV cho biết, đến nay sở đang có 30 công ty thành viên như 30 sàn giao dịch, giá trị giao dịch trung bình mỗi phiên trung bình từ 5.000 – 7.000 tỷ đồng, có những phiên lên tới 11.000 tỷ đồng.

Ông Nguyễn Ngọc Quỳnh – Phó Tổng Giám đốc MXV

Tuy nhiên, cho đến nay, một số quy định, chính sách trong Nghị định 51 đã bộc lộ bất cập, như việc cấp phép chứng chỉ hành nghề môi giới hàng hóa hiện nay vẫn chưa rõ ràng. MXV hiện nay đang cố gắng đào tạo và cấp phép chứng nhận đủ điều kiện môi giới, tư vấn giao dịch hàng hóa, tuy nhiên vẫn cần được quy định rõ và luật hóa.

Thứ hai là thiếu cơ chế xử phạt các công ty thành viên trong vi phạm. Hiện nay trong chứng khoán đã có hình sự hóa sai phạm, nhưng trong giao dịch hàng hóa, MXV mới chỉ xử phạt, đình chỉ tư cách thành viên là cao nhất.

Với vai trò là cơ quan quản lý được nhà nước cấp phép để quản lý hoạt động giao dịch hàng hóa, thời gian tới, MXV sẽ tiếp tục phát triển thành viên, phát triển thị trường.

Đặc biệt, trong năm nay, MXV và Tập đoàn Cao su Việt Nam (VRG) cố gắng đưa mặt hàng cao su niêm yết trên sàn giao dịch. Sau một thời gian, MXV và VRG đã gấp rút hoàn thiện các quy trình, quy định và vận hành thử nghiệm để niêm yết, giao dịch sản phẩm này theo phương thức giao dịch chào giá và giao dịch thỏa thuận, dưới hình thức hợp đồng giao ngay và hợp đồng kỳ hạn.

Bên cạnh đó, MXV cũng đang phối hợp cùng Sở Công thương TPHCM để phát triển thị trường thịt heo. MXV đã có nhiều chuyến thăm Sở Giao dịch hàng hóa Đại Liên để học hỏi kinh nghiệm, từ đó rút ra những bài học riêng để vận hành hệ thống giao dịch này.

Ngoài ra, hàng năm, MXV đều phối hợp với Sở Giao dịch hàng hóa Chicago (CME) để có các đoàn công tác sang để giao lưu, tập huấn, học hỏi lẫn nhau về quản trị rủi ro, phát triển thị trường, tăng cường hợp tác đào tạo.

Để thực hiện được những kế hoạch và chinh phục những thách thức đó, trong thời gian tới, MXV sẽ tập trung vào các nhiệm vụ chính như hoàn thiện toàn bộ hệ thống giao dịch theo tiêu chuẩn quốc tế. Hiện CME đang hỗ trợ tư vấn để MXV có thể đảm bảo thị trường minh bạch theo đúng tiêu chuẩn quốc tế. Đồng thời, MXV cũng đang tăng cường hợp tác, học hỏi từ các Sở Giao dịch hàng hóa lớn, và phát triển sản phẩm mới; đẩy mạnh đào tạo, giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn thị trường.

Đặc biệt, MXV đã góp ý vào nhiều quy định, nghị định về giao dịch hàng hóa phái sinh để đảm bảo môi trường giao dịch hàng hóa minh bạch, hiệu quả như đào tạo chứng chỉ nghề, vốn điều lệ của giao dịch hàng hóa…

Góp ý vào hoạt động của giao dịch hàng hóa, chuyên gia kinh tế PGS.TS Đinh Trọng Thịnh cho rằng việc hoàn thiện chính sách, góp phần kiến tạo không gian phát triển mới cho lĩnh vực mua bán hàng hóa qua Sở Giao dịch hàng hóa trên cơ sở hài hòa lợi ích, chia sẻ rủi ro là điều cần thiết và cấp thiết vào thời điểm này.

Lấy ví dụ cụ thể, TS. Đinh Trọng Thịnh cho rằng đến thời điểm hiện nay, Việt Nam chưa có các quy định cụ thể để quản lý các dòng tiền nước ngoài vào thị trường giao dịch hàng hóa, “nên chưa có nhà đầu tư nước ngoài nào đầu tư vào các sở giao dịch hàng hóa Việt Nam”.

Nhưng muốn tháo gỡ vướng mắc này sẽ cần thời gian để thị trường phát triển, đồng thời nhà nước có các công cụ quản lý hiệu quả.

Do đó, trong các văn bản kiến nghị sửa đổi sắp tới, ông Thịnh cho rằng Sở Giao dịch hàng hóa nên tập trung vào những kiến nghị cụ thể, có phương án kiến nghị tháo gỡ vướng mắc để cơ quan quản lý nhà nước nắm rõ, từ đó tháo gỡ cho hàng hóa Việt Nam liên thông với thế giới.