Ở nhiều vùng rừng núi phía Bắc như Lạng Sơn hay Thái Nguyên, mỗi khi mùa mưa đến, người dân lại tất bật chuẩn bị đèn pin, giỏ tre để vào rừng săn "vàng đỏ", cách họ ví von loài nấm chẹo quý hiếm.
Nấm chẹo có màu đỏ, thường mọc nhiều sau khi mưa xong và chỉ mọc rộ 1 tuần/tháng.
Khoảng tháng 3, tháng 4 hàng năm, đến các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang, Bắc Kạn... chắc chắn bạn sẽ được tận mắt nhìn thấy người dân bán nấm chẹo ở các chợ vùng cao.
Loài nấm này không dễ gặp. Mỗi năm chỉ xuất hiện hai đợt ngắn ngủi, mỗi đợt kéo dài khoảng một tuần. Đặc biệt, vòng đời của nấm chẹo chỉ khoảng 1–2 ngày, sau đó nhanh chóng thối rữa, nên người hái phải canh thời điểm nấm vừa nhú khỏi mặt đất. Thông thường, người dân phải dậy từ 2–3 giờ sáng, mang theo đèn rọi len lỏi dưới những tán rừng rậm để kịp thu hái khi nấm còn tươi.
Nấm chẹo thường mọc ở nơi có tán cây chẹo hoặc cây dẻ, nhưng không phải gốc cây nào cũng có nấm. Bởi vậy, việc tìm được một bãi nấm được xem là may mắn, nhiều người ví von rằng "gặp được nấm chẹo như bắt được vàng".
Về hình dáng, nấm chẹo có màu đỏ tươi, hình cây ô, to bằng chiếc bát ăn cơm, khi chế biến thành món ăn có thơm mùi thảo dược. Nhìn từ xa, nhiều người tưởng đây là nấm độc do chúng có màu sắc sặc sỡ, trông xa như những chiếc ô.
Ngoài sự khan hiếm, nấm chẹo còn nổi tiếng bởi hương vị đặc trưng: Giòn ngọt, thơm nhẹ, rất hợp khi xào với thịt bò, hầm xương hay nấu canh. Chính vì thế, đây được xem là đặc sản vùng cao mà nhiều du khách sẵn sàng săn tìm.
Để thu mua được nhiều nấm, thương lái sẵn sàng ăn, ngủ hàng tuần tại các bản.
Trên thị trường, nấm chẹo tươi được thu mua với giá khoảng 200.000–350.000 đồng/kg, còn nấm khô – chủ yếu được thương lái Trung Quốc tìm mua, có giá lên tới 1,5–2 triệu đồng/kg. Để làm ra 1kg nấm khô, cần tới 6–7kg nấm tươi, nên lượng hàng luôn ở mức khan hiếm.
Nấm chẹo phơi khô có giá đắt đỏ.
Nhờ mùa nấm ngắn ngủi này, nhiều hộ dân vùng cao có thể thu về tiền triệu chỉ trong vài ngày, góp phần cải thiện đáng kể thu nhập. Với người dân miền núi, nấm chẹo không chỉ là món quà của rừng mà còn là nguồn sinh kế quý giá, gắn liền với những buổi sớm tinh mơ họ cầm đèn rọi giữa màn sương, đi tìm lộc trời giữa đại ngàn.
Đối với những nhà có rừng chẹo hoặc rừng dẻ, đến mùa phải căng lều để trông nấm, nếu không sẽ bị hái trộm. Khi hái cũng phải cầm vào thân nấm, nhấc nhẹ hoặc xoay nhẹ để tránh bị gãy, dập và mất lớp phấn trên mũ nấm để bán được giá cao.
Chị Thoan, người bán nấm chẹo trên chợ mạng chia sẻ: "Nấm chẹo có thể xào bò, xào tỏi, hầm xương, vị giòn ngọt và sần sật hấp dẫn. Mùa hè có thể nấm canh nấm chẹo với thịt băm. Thịt băm nhỏ, xào qua cho thêm một ít nước đun sôi rồi cho nấm chẹo đã được chần qua vào. Một bát canh đơn giản nhưng hợp khẩu vị, hương vị ngọt từ thịt cùng nấm lẫn vào nhau làm nên bát canh thanh mát.
Tôi thường lấy nấm của người quen ở Bắc Kạn rồi rao bán trên chợ mạng. Những ngày đầu, nấm này còn lạ lẫm nên ít người đặt. Sau đó, người này giới thiệu người kia, hiện nay nấm chẹo rất đắt khách. Lúc khan hiếm khách phải đặt trước mới có hàng".
• Chọn nấm từ nguồn tin cậy: Mua từ những người bán hàng uy tín hoặc nơi đã được kiểm chứng. Tuyệt đối không ăn nấm hoang dại nếu bạn không chắc chắn là loại ăn được, vì nấm độc thường có ngoại hình giống nấm ăn được.
• Nấu chín kỹ: Nấm cần được nấu chín hoàn toàn để tiêu diệt hết độc tố và vi khuẩn có thể gây hại.
• Tránh dùng quá nhiều dầu: Nấm dễ hút dầu, dùng quá nhiều dầu sẽ gây đầy bụng và cản trở hấp thu chất dinh dưỡng.
• Sơ chế đúng cách: Làm sạch lớp màng bao phủ trên mũ nấm, rửa sạch và có thể chần qua nước sôi trước khi chế biến.
Lưu ý khi ăn• Không ăn cùng đồ lạnh: Tránh ăn nấm chẹo cùng lúc với các loại đồ uống lạnh như nước đá, nước ngọt lạnh, trà đá để tránh gây lạnh bụng, khó tiêu và tiêu chảy.
• Không ăn cùng rượu: Rượu kết hợp với nấm có thể làm tăng nguy cơ ngộ độc, gây ra các triệu chứng như buồn nôn, chóng mặt, đau đầu.
• Ăn lượng vừa đủ: Không nên ăn quá nhiều nấm trong một bữa ăn để tránh đầy bụng, khó tiêu.
• Thời điểm ăn: Tránh ăn nấm khi đang bị lạnh bụng, khó tiêu, tiêu chảy hoặc cơ thể suy nhược.
Ai không nên ăn nấm chẹo• Những người có cơ địa yếu, hệ tiêu hóa nhạy cảm.
• Người bị cảm lạnh, đầy bụng, khó tiêu, tiêu chảy.
• Người có cơ địa dễ dị ứng.
• Phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ hoặc người đang có bệnh lý cần tham khảo ý kiến bác sĩ.
Hương Giang (theo kienthuc, tapchivietnamhuongsac)
