Lễ kết nghĩa độc đáo
Để góp phần bảo tồn, phát huy các nét đẹp văn hóa của các dân tộc thiểu số tại địa phương, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk đã phối hợp với Phòng Văn hóa Thông tin huyện Cư Mgar và UBND xã Ea Tar tổ chức phục dựng nghi lễ kết nghĩa anh em của dân tộc Ê Đê.
Nghi lễ được thực hiện tại nhà bà H Djuăn Niê (SN 1977, trú tại buôn Drai Sí, xã Ea Tar, huyện Cư Mgar) kết nghĩa anh em với ông Y Thôn Niê (SN 1964, trú tại buôn Mlăng, xã Ea Tar, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk).
Theo truyền thống của đồng bào dân tộc Ê Đê, nghi lễ kết nghĩa anh em là một nét văn hóa đặc sắc, thể hiện tinh thần đoàn kết trong cuộc sống, sinh hoạt giữa các cộng đồng dân tộc. Người Ê Đê trân trọng, gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ, việc kết nghĩa được làm hoàn toàn tự nguyện, không vụ lợi. Nghi lễ này mang ý nghĩa tốt đẹp, nhằm mong muốn cho mọi người sống chan hòa, thân thiết, gắn bó nhau như anh em một nhà, cùng chia sẻ giúp đỡ nhau vượt qua mọi khó khăn, hoạn nạn, để xây dựng buôn làng ngày càng no ấm, giàu đẹp.
Để chuẩn bị cho nghi lễ kết nghĩa anh em, chủ nhà và dân làng đã chuẩn bị 10 ché rượu cần, 1 con heo thiến, 2 con gà, gạo, nếp và các gia vị. Theo truyền thống của người Ê Đê, người được kết nghĩa phải có mặt sớm, trước 5 giờ sáng thì chủ nhà mới được phép tiến hành mổ heo và chuẩn bị các lễ vật liên quan như: Buộc ché rượu cần, gùi nước, chặt lá chuối và các đồ dùng phục vụ nghi lễ. Nếu trường hợp, người được kết nghĩa chưa có mặt thì chủ nhà chưa được phép làm bất cứ việc gì.
Ông Y Thôn Niê – người được kết nghĩa cho hay, trong số các ché rượu tại lễ kết nghĩa anh em thì ché rượu cần của chủ nhà phải được đặt ở vị trí số 2 hoặc số 3. Đây cũng là ché rượu quan trọng nhất để cúng cho người được kết nghĩa. Ngoài ra, chủ nhà cũng chuẩn bị 1 ché rượu cần và 1 con gà để cúng cho vợ của người được kết nghĩa. Cuối cùng, cúng cho thầy cúng. Tuy nhiên, với những gia đình không có điều kiện thì chỉ cần chuẩn bị 1 con gà và 1 ché rượu cần là có thể thực hiện nghi lễ kết nghĩa anh em.
Ngoài các lễ vật nói trên, lễ kết nghĩa anh em không thể thiếu thầy cúng, người phụ cúng, nghệ nhân đánh cồng chiêng, dân làng tham dự...
Sau khi lễ vật đã được chuẩn bị xong, mọi người ổn định chỗ ngồi theo phong tục, phụ nữ được ưu tiên ngồi bên phía nam của căn nhà, còn đàn ông ngồi bên phía bắc. Trong căn nhà dài truyền thống, nghi lễ được diễn ra trong không khí thiêng liêng, ấm áp. Nghệ nhân cồng chiêng tấu chiêng một hồi để báo hiệu nghi lễ đã được bắt đầu. Lúc này, người được kết nghĩa được mời đến ngồi bên cạnh mâm cơm cúng, lễ vật.
Ngay sau đó, thầy cúng sẽ làm các thủ tục cúng phat tâo để bẩm báo, mời các thần linh, ông bà tổ tiên về chứng giám cho lễ kết nghĩa anh em của dòng họ Niê buôn Drai Sí và dòng họ Niê buôn Mlăng. Kể từ nay cho đến hết cuộc đời, hai người kết nghĩa mãi mãi là anh em một nhà, sống chết có nhau, sướng khổ cùng nhau.
Ngay sau khi kết thúc nghi lễ cúng phat tâo, thầy cúng sẽ thực hiện nghi thức cúng tiếp theo để dặn dò hai bên kết nghĩa phải thương yêu, bảo ban nhau làm ăn, có việc gì khó phải giúp nhau, không được chia rẽ, có vui cùng hưởng, có họa cùng lo, cùng nhau làm ăn tiến bộ, xây dựng buôn làng ấm no.
Tiếp đó, thầy cúng sẽ thực hiện nghi thức báo cho các thần trời, thần đất, kể từ buổi lễ này, hai người kết nghĩa sẽ thành một dòng máu, như anh em ruột thịt, phải thương yêu, giúp đỡ và bảo vệ nhau đến đời con cháu mai sau. Đặc biệt, không bên nào được làm hại bên nào. Nếu người nào rắp tâm làm hại người còn lại thì thần trời, thần đất sẽ trừng phạt. Đồng thời, thầy cúng cũng dặn dò dòng họ Niê buôn Drai Sí, nếu dòng họ Niê buôn Mlăng có công việc thì họ Niê buôn Drai Sí phải tham gia phụ giúp với tư cách là một thành viên trong dòng họ Niê, không được lẩn trốn, từ chối trách nhiệm.
Ông Y Thôn cho hay, điều kiêng kị nhất trong nghi lễ kết nghĩa anh em là mọi người không được cãi nhau, xích mích, quậy phá. Nếu người nào vi phạm sẽ bị phạt 2 -3 con heo hoặc 1 con trâu hay 1 con bò.
Sau khi kết thúc nghi thức cúng, thầy cúng mời người được kết nghĩa thưởng thức các món ăn trong mâm cơm cúng mà chủ nhà đã chuẩn bị. Sau đó, người được kết nghĩa sẽ tiến đến 10 ché rượu cần và được thầy cúng hướng dẫn lần lượt cầm cần uống rượu từ các ché rượu.
Góp phần giáo dục cộng đồng
Trong lễ kết nghĩa anh em của người Ê Đê không thể thiếu nghi thức trao vòng đồng cho người được kết nghĩa. Người Ê Đê quan niệm, vòng đồng tượng trưng cho sự bền vững. Theo đó, trong lúc người được kết nghĩa uống rượu cần thì sẽ được các thành viên, người thân họ hàng trong gia đình chủ nhà lần lượt đến trao tặng vòng đồng. Qua đó, mọi người mong muốn từ đây tình anh em kết nghĩa sẽ gắn kết, keo sơn và luôn đồng hành trong mọi niềm vui, nỗi buồn, khó khăn, thách thức.
Sau đó, các thành viên hai bên gia đình kết nghĩa lần lượt đến các ché rượu cần uống rượu, mong cho hai người kết nghĩa luôn yêu thương, gắn bó bền vững. Tiếp đó, các vị khách và dân làng, hàng xóm tham dự lễ kết nghĩa anh em cũng được mời uống rượu cần. Lúc này, nghi lễ kết nghĩa anh em cũng kết thúc.
Ông Phan Văn Hùng, Bí thư Đảng ủy xã Ea Tar cho hay, trên địa bàn xã có tổng cộng 6 buôn, trong đó 61% là người đồng bào dân tộc thiểu số. Lễ kết nghĩa anh em là một đặc sắc trong vùng đồng bào, thể hiện truyền thống sống hài hòa, hòa đồng của người đồng bào dân tộc Ê Đê. Ngoài nghi lễ kết nghĩa anh em, cộng đồng các dân tộc thiểu số trên địa bàn còn có các nghi lễ khác như: Lễ cúng bến nước, lễ hỏi chồng, lễ hội cồng chiêng. Thời gian qua, Đảng ủy, chính quyền rất quan tâm và khuyến khích bà con giữ gìn, bảo tồn, phát huy các bản sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số.
Còn theo ông Y Mang, Phó Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Cư Mgar, nghi lễ kết nghĩa anh em có ý nghĩa nhân văn, mang tính giáo dục cộng đồng. Kết nghĩa nhằm mục đích làm cho hai người lạ kết thành đôi bạn thân thiết, kết nghĩa đến đời con, đời cháu. Hai bên con cháu coi nhau như anh em một nhà, khi có việc gì khó khăn, thiếu hụt giúp đỡ nhau không kể công, kể nợ. Để nghi lễ kết nghĩa anh em được diễn ra thuận lợi, đúng phong tục, mọi người phải chuẩn bị kỹ lưỡng và không được phép để xảy ra sai sót nào. Đặc biệt, trong quá trình thực hiện nghi lễ kết nghĩa, mọi người không được phép nói tục và không được làm những gì mà chưa được chủ lễ cho phép.
“Theo truyền thống của người Ê Đê, không phải ai cũng có thể kết nghĩa với nhau. Theo đó, chỉ những người trong cùng một dòng họ mới được làm nghi lễ kết nghĩa anh em” – ông Y Mang cho hay.
Ông Đặng Gia Duẩn, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk cho hay, dân tộc Ê Đê nói riêng và cộng đồng 49 dân tộc anh em nói chung trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói chung sở hữu rất nhiều vốn văn hóa đặc sắc, đặc biệt là nét văn hóa dân gian. Ngoài những độc đáo về văn hóa cồng chiêng, văn hóa sử thi, kiến trúc nhà dài,... thì các nghi thức, nghi lễ, lễ hội của đồng bào Ê Đê rất đặc sắc, phong phú. Lễ kết nghĩa anh em là một trong những nét đẹp như vậy.
Theo ông Duẩn, việc phục dựng nghi thức lễ kết nghĩa anh em người Ê Đê là một nội dung cụ thể để triển khai Nghị quyết 05 của HĐND tỉnh Đắk Lắk về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng trên địa bàn tỉnh 2022-2025. Cùng với rất nhiều giải pháp cụ thể khác, việc phục dựng nghi lễ truyền thống này nhằm góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trên địa bàn tỉnh. Trong thời gian tới, ngành Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh sẽ chủ động tái hiện, phục dựng và trình diễn nhiều lễ hội khác nhau của nhiều dân tộc khác nhau trên địa bàn tỉnh.
Khánh Ngọc
