Nằm ngay sau thị trấn Lập Thạch, huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc (cũ) có một làng được gọi với cái tên kỳ lạ là "làng ăn đất" hay "làng ăn đặc sản". Dù lớp trẻ ở làng ngày nay không còn ăn đất phổ biến như trước nhưng những người cao tuổi ở đây vẫn xem đất ngói là món ăn khoái khẩu, không thể thiếu mỗi ngày.
Miếng đất trắng đục sau khi được hun khói sẽ ngả sang màu vàng, ngậy mùi thơm bởi lá sim hun khói quyện vào.
Tục ăn đất ở đây có từ bao giờ thì không ai nhớ rõ, chỉ biết rằng đã có từ rất lâu. Theo lời kể của những người cao niên trong làng thì từ khi sinh ra, họ đã thấy cha, ông thường ngày vẫn hay cầm miếng đất ngói ăn ngấu nghiến. Đất ở đây là món quà vặt như ở nơi khác người ta ăn kẹo dồi, bánh khảo…
Loại đất mà người dân ở vùng Lập Thạch dùng để ăn không phải đất bình thường dùng trồng trọt cây cối ở vườn mà là loại đất đặc biệt, được gọi với tên gọi là đất ngói (hay đất cao lanh). Loại đất này chỉ có thể tìm thấy ở vùng Lập Thạch.
Loại đất lạ có thể ăn được (Ảnh: Zing).
Đất cao lanh là một loại đất sét có màu trắng, rất bở và có thể chịu được nhiệt độ cao. Thành phần chủ yếu trong loại đất này là kaolinit và một số những khoáng vật khác. Cao lanh được cho là an toàn với con người.
Đất ngói có thể ăn sống nhưng để có được mùi vị hấp dẫn, đưa miệng thì cần trải qua những giai đoạn sơ chế và chế biến khá tỉ mỉ và tốn công. Để tìm được những viên đất này, người ta phải đào xuống lòng đất từ 3- 4m. Đất ngói sau khi được đào về thì được sơ chế gạt bỏ cát bẩn xung quanh, thái chẻ thành những miếng nhỏ vừa ăn.
Người dân nướng đất để có được món “bánh ngói” đặc sản. (Ảnh: Lao Động).
Quan trọng nhất trong giai đoạn chế biến món ăn này sau khi sơ chế làm sạch đất chính là tìm kiếm nguyên liệu để chuẩn bị cho giai đoạn hun khói. Những người dân sẽ lên rừng hái lá sim, đặc biệt là lá sim bánh tẻ - thứ nguyên liệu làm nên mùi thơm đặc trưng của món đất khói.
Sau đó, họ đốt lên và hun đất vào trong khói tạo nên mùi hương thơm nồng, khi ăn món này cho ta cảm nhận vị bùi bùi, ngậy ngậy như là ăn một món bánh giòn giòn vậy.
Trước đây, không chỉ dân Lập Thạch ăn đất mà còn nhiều người ở các huyện, tỉnh lân cận cũng về mua đất về làm quà với giá bán loại đất này sau khi đã hun khói vào khoảng 120.000 – 300.000 đồng/kg.
Trước đây, đất ngói có thể tìm thấy trên nhiều ngọn núi nhưng do việc khai thác diễn ra qua nhiều đời nên hiện nay số lượng chỉ còn rất ít.
Đất ngói có hai màu có thể dùng để ăn là màu trắng sữa như bánh khảo và màu xanh như chè lam. Theo kinh nghiệm, người khỏe răng có thể ăn được ngói màu xanh lam, người già chỉ ăn ngói màu trắng sữa. Đất ngói xanh ăn sẽ ngậy hơn nhưng cứng.
Đặc biệt, loại đất này chỉ có thể tìm thấy ở vùng Lập Thạch.
Món ăn độc đáo này được coi như miếng trầu đối với những người dân ở Lập Thạch. Chuyện kể rằng nhiều người phụ nữ vào thời kỳ thai nghén cũng có xu hướng thèm ăn món ăn này, nhất là vào thời kỳ nạn đói thiếu thốn. Những người khách từ xa tò mò về tục ăn đất kỳ lạ này nhưng không phải ai cũng dám thử trải nghiệm bởi tưởng tượng xem, đây là món quà vặt làm hoàn toàn từ đất.
Về nguyên nhân ăn đất, theo chia sẻ của những người cao tuổi nhất trong làng, người dân nơi đây "ghiền" ăn đất phần vì thói quen, phần vì suy nghĩ ăn loại đất này tốt cho sức khỏe. Nhiều người cho rằng ăn đất ngói để bổ sung lượng muối khoáng và nguyên tố vi lượng (chất dinh dưỡng vô cơ) mà cơ thể thiếu.
Người ta ăn đất còn do một số nguyên nhân khác, chẳng hạn: Ăn đất do đói trong những thời kỳ đói kém, ăn đất để tiêu độc, giải độc, trị đau bụng hay nhằm giải tỏa căng thẳng về thần kinh, tâm sinh lý.
Trên thực tế, đã có các chuyên gia trong và ngoài nước về đây nghiên cứu loại đất này nhưng chưa có nhà khoa học nào chứng minh ăn loại đất này tốt cho sức khỏe con người. Việc người dân nói ăn đất này mát, tốt cho thai nhi chỉ là truyền miệng, không có cơ sở.
H.Giang (theo vietnamnet, danviet)
