Chiều 14/10, tiếp tục chương trình phiên họp thứ 50, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.
Đất hiếm là hàng hóa đặc biệt
Báo cáo tại phiên họp, Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, theo số liệu báo cáo và công bố của các tổ chức quốc tế, đất hiếm giữ vai trò chiến lược trong nhiều ngành công nghiệp quan trọng, mới nổi như công nghiệp công nghệ cao, chuyển đổi năng lượng và công nghiệp quốc phòng với nhu cầu sử dụng ngày càng gia tăng trên thế giới.
Bao gồm: Công nghiệp chip và bán dẫn; nam châm vĩnh cửu; sản xuất chất xúc tác; công nghệ quốc phòng; màn hình và thiết bị hiển thị; nông nghiệp công nghệ cao; hợp kim và vật liệu tiên tiến; tấm pin mặt trời; pin xe điện (EV battery); Robot quân sự và thiết bị tự hành; máy bay không người lái; phương tiện không người lái.
Nhu cầu về đất hiếm dự kiến sẽ tăng mạnh trong thập kỷ tới do sự phát triển nhanh chóng của các ngành công nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo và ô tô điện.
Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng (Ảnh: Media Quốc hội).
Ông Thắng nhấn mạnh, Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị, quyết định liên quan đến hoạt động quản lý, xây dựng chiến lược, quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản chiến lược, quan trọng.
Nghị quyết số 10 ngày 10/2/2022 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đề ra mục tiêu, quan điểm phát triển ngành công nghiệp khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản chiến lược, quan trọng...
Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 đã có những quy định về quản lý khoáng sản chiến lược, quan trọng (trong đó có đất hiếm), trong đó đã yêu cầu việc khai thác khoáng sản phải lấy hiệu quả kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường làm tiêu chuẩn cơ bản để quyết định đầu tư.
Tuy nhiên, đất hiếm hiện nay là một loại hàng hóa đặc biệt, tạo ra ảnh hưởng lớn đến quốc phòng, an ninh, ngoại giao trên toàn thế giới dẫn đến yêu cầu phải có những cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với loại hình khoáng sản này.
"Việc bổ sung các quy định riêng về quản lý, chế biến và sử dụng đất hiếm là một trong những giải pháp quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý Nhà nước, tạo động lực thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản đất hiếm một cách đồng bộ, hiệu quả và bền vững.
Đồng thời, mang lại lợi ích thiết thực cho đất nước trong bối cảnh thế giới đang thiếu hụt nguồn cung đất hiếm như hiện nay", ông Thắng nói.
Theo đó, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 1 Chương gồm 4 Điều về quản lý đất hiếm, cụ thể như các quy định về chính sách chung của Nhà nước đối với đất hiếm; Chiến lược quốc gia về đất hiếm; Quy định về dự trữ khoáng sản và bảo vệ khoáng sản đất hiếm; Quy định về hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm. Trong đó, bổ sung các chế tài, cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với loại hình khoáng sản này theo chỉ đạo của Lãnh đạo Đảng, Nhà nước.
Cần có những cơ chế quản lý chặt chẽ
Thẩm tra, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi cho hay, về quản lý đất hiếm, Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường cơ bản tán thành việc bổ sung các quy định cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với đất hiếm theo ý kiến chỉ đạo của cấp có thẩm quyền.
Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi (Ảnh: Media Quốc hội).
Tuy nhiên, đề nghị làm rõ thời gian giữ quyền ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác đất hiếm có khác biệt so với khoáng sản nhóm I hay không?; có khống chế số lượng giấy phép đất hiếm cấp cho một tổ chức, cá nhân, nhất là tổ chức, cá nhân nước ngoài không?.
Đề nghị quản lý đất hiếm cân nhắc thiết kế thành chương riêng để quy định về các loại khoáng sản chiến lược.
Trong đó, gồm nhiều mục, có mục quy định những vấn đề chung đối với khoáng sản chiến lược; mục quy định về khoáng sản là đất hiếm; mục quy định về các khoáng sản chiến lược khác.
Tham gia ý kiến, Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cũng thống nhất với việc bổ sung thêm 1 chương về quản lý đất hiếm. Song ông Tùng đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu thêm là bổ sung 1 chương riêng về đất hiếm hay là bổ sung 1 chương khái quát hơn quy định về quản lý, sử dụng khoáng sản chiến lược, trong đó có đất hiếm.
"Bởi đây là vấn đề quan trọng, trong đó có các khoáng sản chiến lược bên cạnh đất hiếm khác như titan; uranium để có khung pháp lý để quản lý. Như vậy, sẽ điều chỉnh tổng thể và khái quát hơn, phù hợp hơn với tình hình thực tiễn", ông Tùng nói.
Chủ nhiệm Uỷ ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải (Ảnh: Media Quốc hội).
Còn Chủ nhiệm Uỷ ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải cũng cho rằng, đất hiếm hiện nay là một loại hàng hóa đặc biệt, là lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học công nghệ, trong đó có vấn đề sản xuất chip bán dẫn. Do đó, cần phải có những cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với loại hình khoáng sản này.
Giải trình thêm, Quyền Bộ trưởng Trần Đức Thắng nêu rằng, quán triệt tinh thần chỉ đạo tại buổi làm việc với Tổng Bí thư, do đó Bộ Nông nghiệp và Môi trường thể hiện 1 chương riêng để nhấn mạnh vai trò của đất hiếm là một loại khoáng sản chiến lược rất quan trọng. Do đó, cần quản lý, sử dụng, khai thác để phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
