Hơn 142 trung tâm và điểm bán hàng OCOP đã được thành lập trên cả nước
Ra đời từ năm 2018, OCOP không chỉ là một sáng kiến kinh tế mà còn là chiến lược tổng hợp, tích hợp giữa kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường. Tính đến hết năm 2024, cả nước đã có hơn 13.000 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, tăng hơn 4.000 sản phẩm so với năm 2022. Hơn 5.600 chủ thể OCOP, bao gồm hợp tác xã, doanh nghiệp và cơ sở sản xuất, đã tham gia chương trình, tạo nên mạng lưới sản xuất và tiêu thụ rộng khắp. Đáng chú ý, giá bán các sản phẩm OCOP tăng bình quân 17%, với hơn 50% sản phẩm có giá cao hơn trước khi được chứng nhận, phản ánh sự cải thiện về chất lượng và giá trị thị trường.
Để hỗ trợ phát triển OCOP, hơn 142 trung tâm và điểm bán hàng OCOP đã được thành lập, cùng với hơn 10.000 gian hàng tại các hội chợ, triển lãm cấp tỉnh và khu vực. Những nỗ lực này giúp sản phẩm OCOP tiếp cận thị trường dễ dàng hơn, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh. Tổng nguồn vốn huy động cho chương trình đạt 22.845 tỷ đồng, chiếm 51% kế hoạch đề ra, trong đó hơn 93% đến từ các tổ chức OCOP và tín dụng, cho thấy sự chủ động và sáng tạo trong huy động nguồn lực.
Điểm cốt lõi của OCOP là khơi dậy tiềm năng nội lực, tập trung vào các sản phẩm đặc trưng mang tính bản địa do chính cộng đồng địa phương làm chủ. Chương trình không chỉ giúp nâng cao thu nhập mà còn tạo công ăn việc làm, giữ chân lao động tại nông thôn. Ví dụ, tại huyện Ba Vì (Hà Nội), các sản phẩm như sữa tươi, miến dong Minh Hồng, chè Ba Trại đạt tiêu chuẩn OCOP 3-4 sao đã chiếm lĩnh thị trường nội địa và từng bước xuất khẩu. Thu nhập của các hộ làm miến OCOP tại xã Minh Quang cao gấp 15-20 lần so với trồng lúa truyền thống, minh chứng cho khả năng tự đứng trên đôi chân mình của nông dân hiện đại.
OCOP cũng mở ra cơ hội cho các sản phẩm nông sản chủ lực phát triển bền vững. Những sản phẩm như xoài cát Cần Giờ (TP.HCM) hay trà đậu rang mộc của cơ sở Hương Bột (Quảng Nam) đạt chuẩn 3 sao OCOP không chỉ khẳng định giá trị kinh tế mà còn trở thành "đại sứ văn hóa", mang câu chuyện và tinh hoa địa phương đến người tiêu dùng. Việc bảo tồn và phát triển các sản phẩm đặc trưng, từ ẩm thực, thủ công mỹ nghệ đến dược liệu truyền thống, giúp gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể trong thời đại toàn cầu hóa.
Chương trình còn tạo cú hích cho tinh thần khởi nghiệp nông thôn. Nhiều nông dân, đặc biệt là phụ nữ và người dân tộc thiểu số, đã mạnh dạn xây dựng thương hiệu cho sản phẩm của mình. Theo thống kê, 40% chủ thể OCOP là phụ nữ và 17% là người dân tộc thiểu số, chủ yếu ở khu vực miền núi và vùng khó khăn. OCOP đã giúp họ thoát nghèo, ổn định cuộc sống và vươn lên làm chủ kinh tế địa phương.
Tập trung vào chất lượng và hội nhập sản phẩm
Theo Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương, để OCOP phát huy tối đa tiềm năng và đáp ứng kỳ vọng phát triển các sản phẩm nông sản chủ lực, cần triển khai đồng bộ nhiều định hướng chiến lược. Trước hết, cần tập trung vào nâng cao chất lượng sản phẩm thay vì chạy theo số lượng. Một số địa phương hiện nay còn chạy theo thành tích, đăng ký quá nhiều sản phẩm OCOP nhưng thiếu chiều sâu về chất lượng, mẫu mã và khả năng cạnh tranh. Để khắc phục, cần tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo chuyên đề nhằm bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng về quản trị sản xuất, phát triển sản phẩm và xây dựng thương hiệu cho các chủ thể OCOP.
Thứ hai, cần hoàn thiện hệ thống chính sách hỗ trợ. Các chính sách về tín dụng ưu đãi, chuyển giao khoa học kỹ thuật, xúc tiến thương mại và quảng bá sản phẩm cần được xây dựng linh hoạt, sát thực tiễn và dễ tiếp cận. Chính quyền địa phương nên tạo điều kiện về thủ tục, đất đai và mặt bằng sản xuất, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp tham gia đầu tư, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm OCOP. Việc áp dụng quy trình kiểm định chất lượng và truy xuất nguồn gốc minh bạch cũng là yếu tố then chốt để tạo niềm tin cho người tiêu dùng và khẳng định thương hiệu.
Thứ ba, OCOP cần tận dụng chuyển đổi số để mở rộng thị trường. Sự hiện diện của sản phẩm OCOP trên các sàn thương mại điện tử như Voso, Postmart, Lazada, Shopee đã minh chứng cho khả năng hội nhập của nền kinh tế nông thôn. Các địa phương cần tiếp tục tăng cường kết nối sản phẩm OCOP với các kênh phân phối lớn như siêu thị, chuỗi cửa hàng nông sản sạch, đồng thời tổ chức các hội chợ OCOP cấp vùng và quốc gia để mở rộng thị phần trong và ngoài nước. Việc xây dựng các điểm trưng bày sản phẩm tại trung tâm đô thị và khu du lịch cũng là cách hiệu quả để quảng bá giá trị văn hóa địa phương.
Cuối cùng, cần nâng cao vai trò quản lý và điều phối của chính quyền địa phương. Sự đồng hành sát sao của cấp ủy, chính quyền sẽ giúp chương trình tránh tình trạng làm theo phong trào, hình thức, đảm bảo phát triển bền vững và hiệu quả. Việc xây dựng chuỗi giá trị khép kín, tăng cường liên kết vùng cũng là yếu tố quan trọng để các sản phẩm OCOP không bị "đứt gánh" giữa chừng.
OCOP không chỉ dừng lại ở việc phát triển kinh tế nông thôn mà còn mang kỳ vọng lớn trong việc đưa các sản phẩm nông sản chủ lực của Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế. Trong một thế giới ngày càng coi trọng giá trị bản địa, phát triển bền vững và truy xuất nguồn gốc, OCOP có đầy đủ yếu tố để trở thành thương hiệu quốc gia không chỉ về sản phẩm mà còn về con người, văn hóa và tinh thần tự lực của người Việt.
Nếu một ngày, xoài cát Cần Giờ, miến dong Minh Hồng hay trà đậu rang mộc xuất hiện trong siêu thị Tokyo, trên bàn ăn ở Paris hay tại hội chợ thực phẩm Berlin, đó sẽ là minh chứng cho thành công của OCOP trong việc đưa sản phẩm nông sản chủ lực Việt Nam vươn tầm thế giới. Đây không chỉ là thắng lợi của người nông dân mà còn là thành công của một chiến lược phát triển lấy con người làm trung tâm, kết hợp hài hòa giữa kinh tế, văn hóa và môi trường.
Đỗ Hương
