Sữa hạt điều - “cánh cửa mới” đưa điều Việt Nam tiến sâu vào thị trường thực phẩm giá trị cao
Những năm gần đây, nếu dạo qua các kệ “thực phẩm tốt cho sức khỏe” tại chuỗi siêu thị có sức ảnh hưởng lớn đến thói quen tiêu dùng tại Mỹ, chúng ta sẽ thấy sữa hạt điều đã trở thành một lựa chọn quen thuộc. Từ một sản phẩm vốn chỉ phổ biến trong cộng đồng thuần chay hay những người theo đuổi lối sống “ưa đồ organic”, sữa hạt điều nay đang cạnh tranh ngang hàng với sữa hạnh nhân hay sữa yến mạch.
Điều thú vị là đằng sau mỗi hộp sữa hạt điều trên kệ siêu thị Mỹ, Việt Nam chính là một trong số mắt xích nguyên liệu quan trọng nhất. Nhiều năm liền, Việt Nam giữ thị phần áp đảo trong nhập khẩu điều nguyên liệu của Mỹ.
Ảnh 1. Nhập khẩu nhân điều của các nước vào Mỹ 7 tháng đầu năm (Nguồn: Trademap)
Chính vì vậy, khi Mỹ quyết định loại bỏ thuế nhập khẩu đối với điều từ ngày 14/11, thị trường đánh giá đây là một “cửa sổ vàng” hiếm có. Không chỉ giúp phục hồi xuất khẩu trong bối cảnh năm 2024 sụt giảm mạnh, động thái này còn mở ra cánh cửa để điều Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các phân khúc thực phẩm có giá trị cao khi mà biên lợi nhuận hấp dẫn hơn hẳn so với xuất khẩu thô truyền thống.
Trong nhiều thập kỷ, Việt Nam được gọi là “đế chế điều” với thị phần áp đảo. Nhưng đằng sau ánh hào quang là một thực tế mô hình xuất khẩu thô đã chạm giới hạn. Sản lượng trong nước giảm dần, doanh nghiệp phụ thuộc lớn vào nguồn nhập khẩu từ châu Phi, giá cả biến động mạnh khiến biên lợi nhuận bị bào mòn.
Đúng lúc đó, thị trường sữa hạt mà đặc biệt là sữa hạt điều tăng trưởng nhanh và ổn định. Theo Grand View Research, chỉ riêng phân khúc sữa hạt điều đã đạt hơn 218 triệu USD năm 2023, với tốc độ tăng trưởng dự kiến 7,3%/năm đến 2030. Dù vẫn thuộc nhóm ngách nhưng đây lại là phân khúc tăng trưởng nhanh nhất nhờ xu hướng ăn chay, ăn sạch và sống xanh.
Với lợi thế nguyên liệu vượt trội, Việt Nam không chỉ có cơ hội lấy lại thị phần điều nhân tại Mỹ, mà còn có thể tham gia sâu vào chuỗi sản xuất sữa hạt điều toàn cầu. Việc Mỹ gỡ thuế càng củng cố dư địa phát triển này, tạo nền tảng để ngành điều chuyển mình từ một ngành xuất khẩu thô sang ngành cung ứng nguyên liệu chiến lược cho thực phẩm giá trị cao.
Thị trường Mỹ - cú sốc thuế, điểm rơi thuận lợi để viết lại chu kỳ tăng trưởng
Kể từ năm 2001, Mỹ luôn là thị trường nhập khẩu điều lớn nhất thế giới và cũng là thị trường quan trọng nhất của Việt Nam. Trong nhiều năm, Việt Nam giữ trên 75% thị phần, có thời điểm gần chạm 90%. Đây quả là con số hiếm có đối với một mặt hàng nông sản.
Tuy nhiên, năm 2025 bắt đầu với một cú sốc khi Mỹ duy trì mức thuế cao từ ngày 1/8. Doanh nghiệp Việt và nhà nhập khẩu Mỹ đều gặp khó. Xuất khẩu điều Việt Nam sang Mỹ giảm hơn 17% trong 10 tháng, thị phần xuống dưới 20%, mức thấp nhất nhiều năm.
Vì vậy, quyết định ngày 14/11 vừa qua của Tổng thống Donald Trump là gỡ bỏ thuế với hơn 200 mặt hàng thực phẩm, trong đó có điều được xem là tín hiệu “giải cứu” không chỉ cho những tháng cuối năm mà còn cho toàn bộ chu kỳ 2025.
Dữ liệu của Ủy ban Thương mại Quốc tế Mỹ (USITC) cho thấy, nhập khẩu điều của Mỹ thường tăng mạnh từ tháng 7 đến tháng 12 - thời điểm chuẩn bị cho mùa cao điểm Lễ Tạ ơn, giáng sinh, năm mới. Việc gỡ thuế đúng thời điểm này tạo lực đẩy mạnh mẽ để điều Việt Nam sớm phục hồi thị phần.
Nếu Mỹ là thị trường truyền thống, thì Trung Quốc đang nổi lên là “ngôi sao mới”. Trong 10 tháng đầu năm, xuất khẩu điều sang Trung Quốc tăng hơn 50%, vượt cả Mỹ. Trung Quốc cũng là thị trường tiêu thụ mạnh nhất dòng W180 - phân khúc điều cao cấp nhất. Lợi thế địa lý và chi phí vận chuyển thấp giúp doanh nghiệp Việt Nam củng cố vững chắc thị trường này trong mùa cao điểm Tết.
Thậm chí, các tổ chức quốc tế còn dự báo Trung Quốc có thể vượt Mỹ để trở thành thị trường điều lớn nhất thế giới trong tương lai gần, giúp Việt Nam đa dạng hóa và mở rộng dư địa tăng trưởng.
Ngành điều Việt Nam đang phải cạnh tranh ngày càng mạnh với Bờ Biển Ngà và Brazil - những quốc gia đầu tư mạnh vào chế biến sâu để xuất khẩu sản phẩm giá trị cao. Trong bối cảnh đó, mô hình “xuất khẩu thô số lượng lớn” không còn đủ sức tạo tăng trưởng bền vững.
Như vậy, con đường của ngành điều phải đi theo hướng tăng giá trị các sản phẩm, như điều rang, điều tẩm vị, snack lành mạnh, sản phẩm ăn liền… và đặc biệt là tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị của ngành thực phẩm toàn cầu như sữa hạt điều.
Việt Nam có cơ hội chuyển mình từ vai trò “đế chế nguyên liệu thô” sang vị trí nhà cung ứng chiến lược cho lĩnh vực thực phẩm có giá trị cao. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp chế biến, kinh doanh, xuất khẩu phải chú trọng đầu tư vào R&D, công nghệ chế biến, chuẩn hóa chất lượng, truy xuất nguồn gốc và hợp tác sâu rộng với các tập đoàn thực phẩm quốc tế.
Việc Mỹ bỏ thuế chỉ là lực đẩy ngắn hạn, nhưng cơ hội lớn hơn nằm ở sự dịch chuyển cấu trúc tiêu dùng toàn cầu sang thực phẩm lành mạnh, xanh, minh bạch nguồn gốc. Đó sẽ là điểm đến mà điều Việt Nam đang có ưu thế tự nhiên. Nếu tận dụng tốt “điểm rơi vàng” này, ngành điều Việt Nam hoàn toàn có thể bước vào một chu kỳ tăng trưởng mới từ xuất khẩu nguyên liệu thô sang sản phẩm có giá trị gia tăng, giá cao và tương lai là dẫn dắt xu hướng tiêu dùng của cả toàn cầu.
