Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình: Từ Nghị quyết đến hành động
Thể chế - chiếc chìa khóa mở cánh cửa sáng tạo
Phát biểu khai mạc, ông Đặng Ngọc Luyến, Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam nhấn mạnh: “Sở hữu trí tuệ ngày nay không chỉ là công cụ pháp lý bảo vệ sáng tạo, mà còn là lá chắn để doanh nghiệp trụ vững trong kỷ nguyên số, đồng thời là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia”.
Tuy nhiên, tình trạng xâm phạm quyền SHTT tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, từ hàng giả, hàng nhái, cạnh tranh không lành mạnh đến việc doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực tự bảo vệ thương hiệu. Ông Luyến cho rằng, điều này đòi hỏi thể chế pháp lý phải tiếp tục hoàn thiện, đi kèm cơ chế phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước – doanh nghiệp – luật sư – hiệp hội và truyền thông.
“Sáng tạo không được bảo vệ - chỉ là ý tưởng chờ bị đánh cắp”
Theo Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới, nơi tài sản vô hình như thương hiệu, dữ liệu, phần mềm, thuật toán… trở thành nguồn lực then chốt.
Ông dẫn chứng, giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt 80 nghìn tỷ USD, song tại Việt Nam nhiều doanh nghiệp vẫn lúng túng trong định giá, hạch toán và khai thác do thể chế pháp lý chưa theo kịp.
Từ tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW và 68-NQ/TW, Luật sư Trương Anh Tú đề xuất ba trụ cột: Công nhận quyền SHTT là tài sản tài chính hóa được; Hình thành thị trường định giá và giao dịch tài sản trí tuệ, trong đó có trung tâm định giá quốc gia và sàn giao dịch IP; Bảo vệ mạnh mẽ quyền SHTT, thông qua kiện toàn tòa án chuyên trách và cơ chế thi hành án minh bạch, răn đe.
Doanh nghiệp và câu chuyện thương hiệu bị xâm phạm
Một trong những điểm nhấn tại Diễn đàn là câu chuyện thương hiệu gần 50 năm tuổi Nhựa Bình Minh. Đại diện công ty chia sẻ: “Với Nhựa Bình Minh, thương hiệu không chỉ là một cái tên hay logo, mà là niềm tin, uy tín và sự gắn bó của hàng triệu người tiêu dùng. Thế nhưng, trong nhiều năm, chúng tôi phải đối diện với những nhãn hiệu na ná, thậm chí sử dụng luôn dấu hiệu ‘Bình Minh’ thêm thành tố phía sau – gây nhầm lẫn và thiệt hại lớn”.
Câu hỏi đầy chua xót được đặt ra: “Tại sao một thương hiệu lớn, đã đăng ký hợp pháp, lại phải chứng minh mình là… chính mình?”.
Câu chuyện thương hiệu bị đánh cắp không chỉ là nỗi đau doanh nghiệp mà còn là lỗ hổng thể chế. Nếu thể chế mạnh, thực thi quyết liệt, thì thương hiệu Việt sẽ không còn phải “giải trình danh dự” để chứng minh mình là chính chủ.
Nhựa Bình Minh mong muốn Toạ đàm hôm nay sẽ là diễn đàn kiến tạo, để từ những vụ việc điển hình, chúng ta cùng nhau hoàn thiện cơ chế, bảo vệ quyền sáng tạo, và xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.
Chỉ khi đó, thương hiệu Việt mới đủ sức vươn ra thế giới, tự tin cạnh tranh, và góp phần khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ kinh tế toàn cầu. Vị này nhấn mạnh
Theo Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm, đây là minh chứng cho ba nghịch lý lớn:Doanh nghiệp sáng tạo nhanh hơn luật; Lợi nhuận từ vi phạm cao hơn nhiều lần so với mức xử phạt; 95% doanh nghiệp Việt là DNNVV yếu thế nhất trong các tranh chấp SHTT.
Luật sư Thảo dẫn chứng thêm vụ gạo ST25 bị đăng ký tại Mỹ để nhấn mạnh tính cấp thiết của cải cách. Bà kiến nghị: nâng mức bồi thường, mở rộng giám định độc lập, thành lập Quỹ hỗ trợ pháp lý SHTT cho DNNVV và coi truyền thông, người tiêu dùng là tuyến đầu bảo vệ thương hiệu.
Thách thức từ quản lý và thực tiễn pháp lý
Đại diện pháp chế VCCI, ông Phạm Văn Hùng chỉ ra rằng nhiều quy định về giấy phép và điều kiện hiện nay đang áp dụng cứng nhắc, tạo rào cản cho đổi mới sáng tạo. “Nhiều mô hình kinh doanh hoặc công nghệ mới cần thời gian thử nghiệm, nhưng quy định cứng nhắc lại có thể bóp nghẹt tiềm năng phát triển”, ông nói.
Ở góc nhìn pháp lý, TS. Phạm Minh Huyền đánh giá cao việc Quốc hội thành lập Tòa SHTT tại Hà Nội và TP.HCM (theo Nghị quyết 81/2025). Tuy nhiên, tòa này chưa có thẩm quyền hình sự và thiếu tiêu chuẩn nhân sự rõ ràng. Bà đề xuất học tập mô hình Nhật Bản, Malaysia, Thái Lan – nơi tòa có thẩm phán chuyên trách, cơ chế xử lý nhanh và cả thẩm quyền hình sự.
Trong khi đó, TS. Vũ Ngọc Dương nhấn mạnh tầm quan trọng của việc luật hóa các loại tài sản mới trong kinh tế số như dữ liệu, crypto, NFT. Việt Nam đã có Luật Công nghiệp Công nghệ số 2025, song vẫn tồn tại “vùng xám pháp lý”. Ông kiến nghị ban hành nghị định hướng dẫn cụ thể, giảm chi phí tuân thủ cho startup, và đào tạo nhân lực SHTT gắn với AI, blockchain.
Điểm chung: Muốn khuyến khích sáng tạo phải có thể chế mạnh
Từ các góc nhìn khác nhau, các chuyên gia đều thống nhất rằng: bảo vệ quyền sáng tạo không chỉ là câu chuyện pháp lý, mà là điều kiện để doanh nghiệp yên tâm đầu tư, hội nhập và cạnh tranh toàn cầu.
Như đại diện Nhựa Bình Minh nhấn mạnh: “Nếu thể chế mạnh, thực thi quyết liệt, thì thương hiệu Việt sẽ không còn phải ‘giải trình danh dự’ để chứng minh mình là chính chủ. Chỉ khi đó, thương hiệu Việt mới đủ sức vươn ra thế giới, tự tin cạnh tranh, và khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ kinh tế toàn cầu”.
PV (t/h)
